نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1974
جمع عثمان
جمع عثمان بن عفان
(جمع عثمان)
(تهيه نسخههاى رسمى از قرآنکريم بر
اساس نسخههاى قبلى و ساير اسناد، در زمان خليفه سوم)
با توجه به اهميت قرآن در فرهنگ اسلامى
و اشتياق فراوان مسلمانان صدر اسلام به فراگيرى آيات قرآن، بسيارى از اصحاب رسول خدا
(ص) مصاحفى تهيه کردند تا در انجام فرايض و مراسم دينى و نيز آموزش قرآن از آن بهره
گيرند؛ امّا اين صحيفهها با توجه به اختلاف اصحاب از نظر مراتب علمى و ميزان اهتمام
و دقت آنان در تهيه مصحف، از جهت قرائت و چگونگى ضبط کلمات دچار اختلافاتى شد و کار
اختلاف مصاحف به جبههگيرى اصحاب درمقابل يکديگر و منازعه و حتى تکفير انجاميد؛ از
اين رو تهيه نسخهاى رسمى از قرآنکريم که مورد پذيرش اصحاب رسول خدا (ص) باشد و به
اختلافات مصاحف و حافظان قرآن در زمينه قرائت پايان دهد ضرورت داشت.
دستگاه خلافت نيز با درک موضوع و بنا
به پيشنهاد بعضى از اصحاب رسول خدا (ص) گروهى از حافظان و کاتبان برجسته قرآنکريم
را با عنوان «لجنه توحيد مصاحف» مأمور انجام اين مهم کرد.
براى انجام اين هدف بزرگ، ابتدا همه نوشتهها و مصاحف قرآنى موجود گردآورى
شد و سپس بر اساس مصحف ابوبکر- که نزد حفصه بود- و مجموعه اسناد مکتوب و نيز شهادت
گروهى از حافظان و قاريان برجسته قرآنکريم نسخههايى از قرآنکريم منطبق با قرائت
متواتر از رسول خدا (ص) تهيه و هر نسخه همراه يکى از قاريان برجسته به بلاد اسلامى
مانند مکه و کوفه فرستاده شد، و سپس ساير نوشتههاى قرآنى جمع آورى و نابود شد، و بهسوزاندن
هر مصحفى که با اين مصاحف اختلاف داشت دستور داده شد و عموم مسلمانان به پيروى از اين
مصاحف ملزم شدند. اين گردآورى زمان عثمان به «جمع عثمان» يا «جمع سوم» شهرت يافت.
چند نکته درباره اين مصاحف:
1. اين مصاحف به اسم عثمان خليفه سوم معروف شد؛ ولى تهيهکنندگان آن، گروهى
از اصحاب رسول خدا (ص) بودند که به دستور عثمان اين کار را انجام دادند.
2. تعيين تاريخ دقيق تهيه اين مصاحف مشکل است؛ ولى مسلّم اين است که بين
سالهاى 25 - 30 ق انجام گرفت.
3. اقدام عثمان در آغاز با مخالفت برخى اصحاب مواجه شد؛ ولى سرانجام همگى
آن را پذيرفتند. يکى از موافقان، امام على (ع) بود.
4. اين مصحفها علىرغم همه مزاياى آن دچار پارهاى اختلافات و کاستىها
بود که ذيل اصطلاح «اختلاف مصاحف» توضيح داده شده است.
نظريه ديگرى نيز درباره جمع عثمان وجود دارد که مىگويد: جمع عثمان جمع
و تنظيم سورهها بوده است.
نيز ر.ک: لجنه توحيد مصاحف؛ احراق مصاحف.
[1]حمد،غانم قدوري;رسم المصحف دراسة لغويه
تاريخيه;صفحه 124
[2]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (235-240)
[3]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 208و(185-189)
[4]زنجاني ، ابو عبد الله بن نصر الله ،
1309 - 1360ق.;تاريخ القرآن;صفحه 131
[5]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (331-336)
[6]اسماعيل،محمدبكر;دراسات فى علوم القرآن;صفحه
125
[7]شاهين ، عبد الصبور;تاريخ القرآن;صفحه
125
[8]صغير،محمدحسين علي،1939-م.;تاريخ القرآن;صفحه
95
[9]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
407
[10]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
78
[11]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان
فى تفسيرالقرآن;صفحه 258
[12]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد12;صفحه 125
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1974