نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 190
آيه
آيات
(آيه)
(اجزاى مشخص شده هر سوره، توسط پيامبر
(ص) )
آيات جمع آيه،
در لغت به معانى گوناگونى به کار رفته است (هرچند مىتوان تمام آنها را به معناى نشانه
بازگرداند) . اينک به برخى از آنمعانى اشاره مىکنيم:
4. برهان و دليل:((وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ...))(روم// 22) .
5. کار شگفت:((وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً...))(مؤمنون// 50) .
آيه در اصطلاح عبارت است
از بخشى از حروف، کلمات يا جملههايى از قرآن که از لحاظ حد و مرز، طبق اشاره و ارشاد
پيغمبر (ص) از کلام پيش و پس از آن جدا شده است.
شناخت آيات قرآن توقيفى است؛ يعنى حدود
و مرزهاى آيات را بايد از طريق شارع و پيامبر اکرم (ص) شناخت، و اجتهاد و اظهار نظر
شخصى درباره آن روا نيست.
با وجود توقيفى بودن معرفت آيات، درباره
بسيارى از آيات اختلاف نظر هست؛ براى مثال، برخى از دانشمندان، بعضى از حروف مقطعه
قرآن را آيهاى مستقل شمردهاند، و برخى همان موارد را آيه نميدانند. و يا برخى تنها
مدهامتان را يک آيه يک کلمهاى مىدانند؛ ولى برخى ديگر علاوه بر آن،
والنجم، والضحي، والعصر و امثال آن را نيز آيه
يک کلمهاى به شمار آوردهاند.
گفته شده اختلافات مذکور، ناشى از اختلاف
روايات است؛ چون رسول خدا (ص) هنگام تلاوت قرآن در رأس برخى از آيات توقف مىکرد تا
مردم را به حد و مرز آنها آگاه سازد. و حضرت پس از اين آگاهي، همان آيه را به آيه
بعدى وصل مىکردند (چون اين دو آيه به هم مربوط بودهاند) که اين امر سبب ميشد بعضى
از مردم گمان کنند آن دو آيه، يک آيه هستند.
زرقانى در مناهلالعرفان از نظريه ديگرى
ياد کرده است مبنى بر اينکه پارهاى از آيات، سماعى و توقيفي، و پارهاى ديگر قياسى
است و شناسايى آن بستگى به کلمه آخر آيه دارد، نظير آن، قرينه سجع در نثر، و قافيه
بيت در شعر است.
گاهى از روى مجاز و توسع به قسمتى از
آيه، و يا به بيشتر از يک آيه نيز «آيه» اطلاق کردهاند. مثلاً ابن عباس گفت:
اميدوار کننده ترين آيه در قرآن(وَإِنَّ رَبَّكَ
لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ)(رعد//6) است. در حالى که به اتفاق همگان، بخشى از آيه است. و مانند سخن ابن
مسعود که: محکم ترين آيه((فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ
ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ)وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ
ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ)((زلزال//7-8) است.
و ميدانيم که دو آيه است. )
يکى از بحثها درباره آيه، اين است که آيا واژه آيه در اصل
عربى است يا از لغات بيگانه؟ آرتورجفرى اين واژه را از لغات بيگانه قرآن ميشمارد.
گفته شده واژه آيه ريشه عبرى دارد و اصل عبرى آن آته به معناى
نشان تشخيص و نيز به معناى معجزه است. ولى در آثار ابنسبکى، ابنحجر و سيوطى در باب
معرّبات (واژههاى غير عربيِ وارد شده در زبان عربي) چنين کلمهاى ضبط نشده است.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 266
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 230
[3]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (338-341)
[4]جفري،آرتور،1892-1959م.;واژه هاى دخيل
درقرآن;صفحه 132
[5]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
549
[6]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه (85-86)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 190