نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1825
تفسير قرآن به مقتضاي عقل
تفسير اجتهادي
(تفسير قرآن به مقتضاي عقل)
(تلاش براى کشف مراد واقعى قرآن با استفاده
از معارف عقلى و ادبى، و بدون پيشفرض)
تفسير اجتهادى (عقلى و درايي) تفسيرى
است که با رعايت دو نکته مهم صورت ميگيرد:
1. بعضى از آيات قرآن، مُبَين آيات ديگر
است؛ 2. توجه به احاديث در تفسير قرآن.
در اين نوع تفسير، مطالب کلامي، فلسفى
و علمى براى توضيح بيشتر قرآن به کار ميروند؛ يعنى قرآن به عنوان اصل، و ديگر معارف
عقلى و علمى به عنوان فرع قرار داده ميشوند.
براى اثبات جواز اينگونه تفسير، به آيات
ذيل استناد شده است:
1.(أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا) ؛
آيا به آيات قرآن نمىانديشند يا [مگر] بر دلهايشان قفلهايى نهاده شده است
(محمد (ص) // 24) ؛
2.(كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ
أُوْلُوا الْأَلْبَابِ) ؛ [اين] كتابى مبارك است كه آن را به سوى تو نازل كردهايم
تا در [باره] آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند (ص// 29) .
در اين دو آيه، تدبر در قرآن ترغيب، و
از تَرک آن توبيخ شده است. تدبر و اعتبار يک نوع استنباط و اجتهاد در ظاهر قرآن، و
نوعى تفسير به رأى جايز شمرده ميشود.
ادله عقلى و نقلى ديگرى براى اثبات صحت
اينگونه تفسير به رأى اقامه شده است که در اين مختصر، مجال بازگويى آنها نيست.
برخى منابع، تفسير به رأى را به دو قسمِ
جايز و ممنوع تقسيم کرده و تفسير اجتهادى را همان تفسير به رأى جايز دانستهاند.