نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1689
تفاسير به رأي
تفاسير به رأي
(کتابهاى تفسير مبتنى بر اجتهاد و اعتقاد
مفسّر)
به تفاسيرى که بر اساس اجتهاد و اعتقاد
مفسّر نوشته شدهاند، تفاسير مبتنى بر رأى ميگويند، که دو قسم است؛ 1. جايز يا ممدوح؛
2. ممنوع يا مذموم.
در تفسير به رأى ممدوح، مفسّر با شناخت
کلام عرب و اسباب نزول و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و… با نيتى خالص در صدد شناخت
مراد کلام پروردگار است.
به آن دسته تفسيرهايى که بدون توجه به شرايط لازم تفسيرى و از روى قياس
و استحسان يا با پيشفرضهاى ثابت نشده علمى و… نوشته شدهاند، تفسيرهاى
مبتنى به رأى مذموم ميگويند.
از نمونههاى تفاسير به رأى مذموم ميتوان به تفسير برخى از متکلمان و
فلاسفه و عرفا و بسيارى از تفاسير فرقههاى باطل همچون خوارج (اباضيه) اشاره کرد.
اين نوع تفسير به رأي، نزد دانشمندان شيعه مردود است؛ هرچند شايد گاهى
مفسر به طور ناخواسته در اين ورطه فرورفته باشد.
اهلسنت در معنا و حکم تفسير به رأي، اختلاف دارند و عدهاى از آنان با
دلايلى آن را تجويز کردهاند.
محمد عبدالعظيم زرقانى و دکتر غازى عنايه پس از تقسيم اين نوع تفسير به
ممدوح و مذموم، تعدادى از کتب تفسير را مصداق تفسير به رأى ممدوح دانستهاند؛ مانند:
1. تفسير الجلالين [جلالالدين محلى (م 864 ق) و جلالالدين سيوطى (م
911 ق) ؛
2. انوارالتنزيل و اسرارالتأويل (تفسير بيضاوي) ، تأليف عبدالله بن عمر
بن احمد (يا: محمد) بن على فارسى شيرازى بيضاوى (م حدود 683 تا 696 ق) ؛
3. مفاتيح الغيب (التفسير الکبير، تفسير فخر رازي) ، تأليف محمد بن عمربن
حسين رازى (م 603ق) ؛
4. الکشاف عن حقايق غوامض التنزيل و عيون الاقاويل، تأليف جارالله محمود
بن عمر زمخشرى (م 238ق) ؛
5. مدارک التنزيل فى معانى التنزيل (تفسير نسفي) ، تأليف عبدالله بن احمد
بن محمود نسفى (م 701 ق) ؛
6.(روح المعانى فى تفسير القرآن
العظيم و السبع المثاني (تفسير آلوسي) ، تأليف سيد محمودبن عبدالله بغدادى حسنى حسينى
(م 1270 ق) ؛ )
7. الجامع لاحکام القرآن (تفسير قرطبي) ، تأليف ابوعبدالله محمدبن احمد
انصارى قرطبى (م 671 ق) .
نيز ر.ک: تفسير به رأي.
[1]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد2;صفحه 73
[2]عنايت ، غازي;هدى الفرقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه
83
[3]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التفسيروالمفسرون
فى ثوبه القشيب;جلد1;صفحه 60
[4]رومي،فهدبن عبدالرحمان;اصول التفسيرومناهجه;صفحه
(78-92)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1689