نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1325
تأليف قرآن
جمع قرآن
(تأليف قرآن)
(از بَر کردن قرآن يا گردآورى همه قرآن
به ترتيب و در يک مجموعه)
«جمع قرآن» در منابع علوم قرآنى به چند معنا بهکار رفته است:
1. به معناى حفظ و بهخاطر سپردن قرآن کريم (جمع حفظى) ، و به اين دليل
به حافظان قرآن «جمّاع قرآن» (گردآورندگان قرآن) نيز مىگفتهاند؛
2. به معناى نوشتن آيات قرآن، منتها به صورت پراکنده و متفرق؛
3. به معناى نوشتن قرآن در يک مجموعه با آيات و سورههاى مرتب؛
4. به معناى تدوين و گردآورى يک متن و نص مرتب بر حسب يک قرائت متواتر
رايج.
درباره جمع قرآن به معناى سوم، دو نظريه عمده وجود دارد:
1. دستهاى از دانشمندان اسلامى با استناد به شواهد و دلايل بسيار معتقدند
قرآنکريم در همان زمان رسول خدا (ص) در مجموعهاى به نام «مصحف» جمعآورى شد، و حتى
گفته شده که نسبت دادن جمع قرآن به خلفا، امرى موهوم و مخالف کتاب، سنت، عقل و اجماع
است. از جمله اين دانشمندان و محققان حارث محاسبى، زرکشى، محمد غزالى، ابىشامه، باقلانى،
حر عاملى، بلخى، ابنطاووس، سيد شرفالدين، زرقانى، شاهين، آيتالله خويى، جعفر مرتضى
عاملى و معرفت هستند.
2. عده زيادى از دانشمندان اهلسنت مىگويند گرچه تمام قرآن در عصر رسول
گرامى (ص) مکتوب و ثبت شد و آيات آن هريک در جاى خود قرار گرفت - که همين ترتيب کنونى
است - ولى تدوين آن بهصورت کتابى با ترتيب خاص، در زمان ابوبکر و با پيشنهاد عمر انجام
گرفت و در زمان عثمان به اختلافات مربوط به قرائتها پايان داده شد که گاهى از اين
دو مرحله به جمع دوم و سوم ياد مىشود.
از انس بن مالک نقل شده که در زمان رسول خدا (ص) چهار نفر قرآن را جمع
کردند: اُبيّ بن کعب، معاذ بن جبل، زيد بن ثابت، و ابوزيد. در نقل ديگري، ابوالدرداء
جايگزين اُبيّ بن کعب شده است. در بيان مراد از اين سخن انس بن مالک، صاحبنظران سخنان
متعددى گفتهاند. برخى در اصل ادعا تشکيک کردهاند و برخى دلالت آن بر حصر را نپذيرفته،
و برخى ديگر در معناى «جمع قرآن» توجيهاتى ذکر کردهاند. برخى از وجوه ذکر شده در باب
معناى «جمع قرآن» به اين قرار است:
1. جمع بر جميع وجوه و قرائاتى که نازل شده؛
2. جمع همه آنچه بعد از تلاوت نسخ شده و آنچه نسخ نشده؛
3. شنيدن بدون واسطه از زبان مبارک رسول خدا (ص) ؛
4. متصدّى القاء و تعليم بودن؛
5. کتابت قرآن علاوه بر حفظ در سينه.
نيز ر.ک: جمع دوره پيامبر (ص) ؛ جمع ابوبکر؛ جمع عثمان؛ ترتيب سور؛ ترتيب
آيات؛ جمع کتابتى قرآن؛ جمع حفظى قرآن.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (237-243)
[2]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان
فى تفسيرالقرآن;صفحه 257
[3]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
(65-89)
[4]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (244-247)و(202-211)
[5]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
(297-332)و(211-213)
[6]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ
قرآن كريم;صفحه (218-231)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1325