نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1322
تأليف آيات قرآن
ترتيب آيات
(تأليف آيات قرآن)
(بررسى ترتيب آيات)
درباره ترتيب آيات که به آن تنسيق، ترتيب
تدوين آيات، تأليف، جمع و نظم آيات نيز گفته مىشود دو ديدگاه وجود دارد:
1. بيشتر دانشمندان معتقدند ترتيب آيات
در سورههاى قرآن، توقيفى است؛ يعنى به دستور و ارشاد پيامبر اکرم (ص) صورت گرفته و
رأى و سليقه صحابه در پديد آمدن اين ترتيب دخالتى نداشته است.
ادله اين نظريه به قرار ذيل است:
أ) اجماع: فريقين بر اين امر اجماع دارند
که ترتيب آيات قرآن به روش و ترتيب موجود، توقيفى است. البته مستند اين اجماع، نصهاى
فراوانى است که بر توقيفى بودن آيات دلالت دارند.
ب) عقل: از آنجا که قرآنکريم معجزه
هميشگى پيغمبر اسلام (ص) است، به حکم عقل اسلوب و نظم شگفتانگيز آن در ترتيب آيات
هم بايد معجزه باشد؛ پس نبايد دست بشر در آن دخالت داشته باشد و طبق قياس و رأى به
تقديم و تأخير آيات نظر بدهد.
ج) سنت: نصوص و روايات صحيح و متواتر
درباره ترتيب آيات در کتابهاى عامه وخاصه فراوان است؛ بهطوريکه مجالى براى ابراز
شک باقى نمىگذارد.
نکته: جمع آورى و ضبط آيات در هر سوره
به ترتيب موجود غالباً بر حسب ترتيب نزول آنها انجام گرفته است. البته آياتى هم بودهاند
که به دستور پيامبر (ص) ميان سورهاى در جايى قرار ميگرفت که قبلاً کامل و ختم شده
بود، و در واقع، برخلاف ترتيب نزول آيه جاى مىگرفت. اين موارد در زمره مستثنيات عدول
از ضبط آيات بر حسب ترتيب نزول آنها بوده و به دستور خاص نياز داشته است.
2. برخى از دانشمندان مانند علامه مجلسى
معتقدند ترتيب آيات توقيفى نيست؛ بلکه سليقه و نظر صحابه، آنها را بهاين نظم درآورده
است.
علامه مجلسى (ره) درباره «تأليف القرآن و أنّه على غير ما أنزل الله عزّوجلّ» ضمن استشهاد به تقديم
و تأخير آيات مىگويد: صحابه طبق آرا و سليقه خود آيات قرآن را به صورت موجود به نظم
درآوردهاند.
نيز ر.ک: ترتيب سور؛ ترتيب قرآن.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 256
[2]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 280
[3]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 211
[4]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ
قرآن كريم;صفحه 66
[5]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 346و344
[6]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
574
[7]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
(433-460)
[8]عاملي ، جعفر مرتضي ، 1944 -;حقايق هامة
حول القرآن الكريم;صفحه 145
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1322