نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1314
پيوند آيات
تناسب آيات
(پيوند آيات)
(وجود نوعى ارتباط ميان آيات)
تناسب و مناسبت به معناى همشکل، نزديک
به هم و با هم سازگار بودن است. تناسب در آيات به معناى ارتباط و هماهنگى ميان آيات
است؛ خواه اين ارتباط از باب رابطه عام و خاص باشد، خواه رابطه عقلى يا حسى و خيالى
و يا تلازم ذهنى مانند سبب و مسبب، علت و معلول و….
درباره ترتيب آيات قرآن دو ديدگاه وجود
دارد:
1. بيشتر مفسران و قرآنپژوهان باور دارند
ترتيب آيات توقيفى است؛ يعنى جايگاه آيات به دستور پيغمبر گرامى اسلام (ص) مشخص شده
است.
2. برخي، ترتيب آيات را به اجتهاد شخصى
صحابه مىدانند؛ که اينها اندکند.
کسانى که ترتيب آيات را توقيفى مىدانند،
تناسب و ارتباط ميان آيات را باور دارند.
زرکشى مىگويد: گاهى مناسبت بين مجموعهاى
از آيات چيز پنهانى نيست؛ حتى اگر اين مناسبت، تناسب تضاد باشد؛ زيرا شيوه قرآن اين
است که پس از ذکر برخى احکام، براى ايجاد انگيزه و عمل به آنها، آيات وعد و وعيد مىآورد.
سپس آيات توحيد و تنزيه را براى نشان دادن عظمت آمر و ناهى مىآورد؛ مانند: آيات سوره
بقره، نساء، مائده و….
گاهى تناسب بين آيات روشن نيست؛ بلکه
براى کشف نوع ارتباط و تناسب به دقت و تأمل نياز است؛ مانند:((يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ
لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوْاْ الْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا)
؛ )«در باره [حكمت] هلالها[ى ماه] از تو مىپرسند بگو آنها [شاخص] گاهشمارى
براى مردم و [موسم] حجاند و نيكى آن نيست كه از پشتخانهها درآييد» (بقره// 189)
.
سؤال اين است که چه ارتباطى ميان احکام ماهها و درآمدن از پشت خانهها
است؟ شايد چون رفتن به منزل در ايام حج ممنوع بوده اين مطلب ذکر شده است.
ايشان مواردى را که تناسب بين آيات روشن نيست بر دو قسم کرده است: 1. جمله
دوم عطف بر جمله اول، و از قبيل مزج معنوى باشد: در اين موارد، جهت جامعى (ولو علاقه
تضاد) بين آن دو وجود دارد. حتى امورى مثل استطراد و تمثيل و تخلّص هم ميتوانند موجبب
تناسب ميان دو جمله باشند.
2. جمله دوم عطف بر جمله اول نبوده، و از قبيل مزج معنوى باشد: در اين
موارد قرينه معنوى سبب ميشود که جمله دوم را به منزله جزئى از حمله اول بگرداند. اسباب
مزج معنوى امور مختلفى ميتواند باشد، مثل: تنظير (الحاق نظير به نظير) ؛ علاقه تضاد
بين موضوع جمله اول و دوم؛ استطراد؛ و انتقال به مطلب ديگر براى ايجاد نشاط در سامع.
نيز ر.ک: ترتيب آيات؛ ترتيب قرآن.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (35-50)
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه (371-379)
[3]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد5;صفحه (188-192)
[4]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ
قرآن كريم;صفحه (66-70)
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1314