نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1223
املاي قرآن
رسم قرآن
(املاي قرآن)
(روش کتابت قرآن)
روش نگارش قرآن کريم «رسم قرآن» ناميده شده است.
اعراب مردمانى باديهنشين و دور از فرهنگ و همواره در حال کوچ و حرکت بودند
و خط و کتابت بين آنها رواج نداشت. تنها اندک زمانى پيش از اسلام در پى سفرهاى تجارى
به شام و عراق، خط و کتابت را از اقوام مجاور خود فراگرفتند.
خط عربى در آغاز به دو خط کوفى و نسخ تقسيم ميشد که ريشه خط کوفى خط سَريانى
و ريشه خط نسخ، خط نبطى بود و اعراب در مکاتبات و نوشتههاى مهم از جمله نگارش قرآن
کريم، از هر دو خط استفاده مىکردند.
با ظهور اسلام و بنا به تشويق رسول گرامى (ص) خط و نگارش در شبهجزيره
عربستان رواج يافت و اين دو نوع خط با گذشت زمان سير تکاملى خود را طى کرد تا اين که
در آغاز قرن چهارم خط نسخ با ابتکار ابن مقله (272 - 328ق) به اوج زيبايى و شکوه خود
رسيد؛ در حالى که خط کوفى از رواج افتاده بود. خط کوفى و نسخ تا نيمه اول سده نخست
هجرى فاقد هرگونه نشانههاى تمييزدهنده از قبيل نقطه و اعراب بود.
نگارش قرآن با استفاده از رسمالخطهاى موجود گرچه تا حد زيادى به اختلاف
قرائتها پايان داد، ولى کمکم با پيوستن بسيارى از اقوام غيرعرب به جامعه اسلامى و
عدم آگاهى آنان از زبان عربى و نارسايىهاى خط عربى در آن زمان (عدم مطابقت صورت مکتوب
با صورت ملفوظ آن، فقدان علائم تمييزدهنده براى شناسايى حروف متشابه و اعرابگذارى
کلمه و غيره) مصاحف موجود به رسم عثمانى نمىتوانست از بروز اغلاط و اشتباهات در قرائت
مانع شود؛ که گاهى مفاهيم نادرست يا کفرآميز دربرداشت؛ لذا ضرورت تحول در رسمالخط
قرآن و تکميل و اصلاح آن، از هر سو احساس مىشد.
اصلاح رسمالخط قرآنى و افزودن علائم نگارشى، ابتدا با مخالفتهاى جدى
مواجه شد و عدهاى با استدلال به توقيفى و ابدى بودن رسمالخط عثمانى و عدهاى از بيم
تغيير و تحريف نص قرآن، با اين حرکت مخالف بودند؛ ولى نياز به اصلاح و تکميل رسمالخط
قرآن چنان جدى و لازم بود که مخالفتها و اعتراضات سرانجام راه به جايى نبرد و در نخستين
گام براى فرق نهادن بين اِعرابهاى سهگانه (فتحه، کسره و ضمه) به نقطهگذارى کلمه
(نقطه بر اول حرف به نشانه فتحه، زير حرف به نشانه کسره و در آخر حرف به نشانه ضمه)
و براى فرق ميان حروف متشابه، به نقطهگذارى حروف به صورت موجود اقدام کردند.
از آنجا که کاربرد نقطه نيز در تمايز حروف متشابه و همچنين تشخيص إعراب
کلمه (هرچند با استفاده از رنگهاى مختلف درباره هر کدام باشد) باز هم سبب بروز اشتباه
مىشد. براى تشخيص إعراب حروف، علائم مخصوص رايج امروزى (فتحه، کسره، ضمه) و نيز تشديد
و همزه ابداع شد.
نيز ر.ک: علائم قرآن؛ علامتگذارى قرآن.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 376
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 308
[3]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 352
[4]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
275و91
[5]اسماعيل،محمدبكر;دراسات فى علوم القرآن;صفحه
(128-170)
[6]كردي ، محمد طاهر ، 1321-1400ق.;تاريخ
القرآن وغرائب رسمه وحكمه;صفحه 93
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1223