نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1180
اماله
اماله
(خارجکردن حرف از حالت فتح به سوى کسره
و «يا»)
يکى از مباحث در علم قرائت، بحث اماله
و فتح است. «اماله» مصدر باب افعال است و در اصل «اِميال»
بوده و به معناى ميلدادن است. در علم تجويد، ميلدادن فتحه به جانب کسره و «الف» به
طرف «ياء» را اماله مينامند؛ به عبارت ديگر، خارجکردن حرف از حالت فتح و ميلدادن
آن به سوى کسره و «ياء» را اماله گويند.
اماله بر دو قسم است: 1. اماله صغرا، يا بينبين و متوسط؛ 2. اماله کبرا
يا تام.
سبب عمده اماله دو چيز است: 1. کسره؛ 2. ياء. اگر کلمهاى داراى کسره يا
حرف «ي» باشد، فتحه يا الف ماقبل يا مابعد آنها اماله مىشود؛ مانند: «إِيَّاكَ» که
فتحه پس از کسره اماله مىگردد. و نيز مانند: «مجرِيها» که در اصل «مجرَيها» بود که
فتحه اماله و به کسره تبديل شده است.
علت عمده اماله را سهولت تلفظ گفتهاند؛ چون کسره سادهتر از فتحه است؛
در نتيجه، الف و فتحه را به جانب کسره ميل مىدهند.
معناى ديگر اماله، ميل دادن کسره به «يا» است؛ مانند: «بسمالله»، و اماله
مشهور همان اوّلى است.
براى فراگيرى تلفظ اماله به اهل فن و استاد نياز است.
و اما «فتح»، که گاهى به آن «تفخيم» هم گفته ميشود، به اين معنا است که
قارى دهان خود را براى تلفظ حرف، بگشايد. فتح بر دو قسم است: فتح شديد، فتح متوسط.
فتح شديد، گشودن دهان تا حدّ امکان براى تلفظ لفظ است، که در قرائت قرآن جايز نيست
و بلکه در لغت عرب هم جارى نيست. و فتح متوسط، گشودن دهان است به مقدار متوسط بين فتح
شديد و اماله صغرا.
يکى از موارد اختلاف در بحث فتح و اماله اين است که اماله فرع براى فتح
است يا هر کدام، اصل مستقلى است؟ وجه قول اول اين است که اماله جايز نيست مگر سببى
براى آن پيدا شود، و در صورت فقدان سبب، «فتح» لازم است و در صورت وجود سبب اماله هم،
فتح و اماله هر دو جايز است، و هر کلمهاى که به اماله تلفظ شده، در ميان عرب، کسانى
هستند که آن را به «فتح» تلفظ ميکنند، و اطّراد و شيوع «فتح» دلالت بر اصليت آن و
فرعيت اماله ميکند.
برخي، با توجه به حديث نبوي: «نزل القرآن بالتفخيم» اماله در قرآن را ناپسند
دانستهاند، اما ديگران در تفسير آن، به گونهاى که با اِعمال اماله سازگار باشد، وجوهى
را ذکر کردهاند.
نيز ر.ک: اماله کبرى؛ اماله صغرى.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 321و(314-317)
[2]موسوي بلده ، محسن;حلية القرآن قواعد
تجويد مطابق با روايت حفص از عاصم;جلد2;صفحه 69
[3]داني ، عثمان بن سعيد ، 371 - 444ق.;التحديدفى
الاتقان والتجويد;صفحه 103
نام کتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی جلد : 1 صفحه : 1180