عامل سوم:

جلو گيرى از تدوين احاديث پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)

اگر گرايشهاى قومى و تعصبات خشك قبيلهگرايى، و يا جمود ذهن و اعوجاج انديشه، دو عامل مؤثر براى پيدايش مذاهب و اختلاف بودند، تأثير عامل سومى به نام «منع تدوين حديث نبوى» و جلو گيرى از مذاكره و نشر آن نيز، در شكستن وحدت كلمه و ايجاد تشتت در اصول و فروع كمتر از آن دو، نبود. در سايه اين ممنوعيت كه تا عهد خليفه اموى، عمر بن عبد العزيز (99 101)، به صورت جدى تعقيب ميشد و تا عصر خلافت منصور عباسى (139 ـ 158)، به صورت كم رنگ باقى ماند، اخبار و روايات صحيح رسول گرامى از اذهان و انديشه ها محو گرديد و دومين حجت پس از قرآن مجيد، دستخوش نسيان و فراموشى شد.

اى كاش اثر منفى جلو گيرى از تدوين احاديث پيامبر، منحصر به همين بود، ولى از آنجا كه اين نوع باز دارى، در آن زمان رنگ تقدس به خود گرفته بود، پى آمد بدترى به دنبال داشت، و آن اينكه پس از شكستن منع قانونى و دعوت به تدوين حديث از جانب خلفا، ناگهان موجى از احاديث، اقطار اسلامى را فرا گرفت و تعداد و آمار احاديث، آنچنان بالا رفت كه هرگز عقل و خرد، باور نميكند كه فردى مانند پيامبر، هر چه هم سخنران و سخنگو باشد، با آن همه مشاغل و گرفتاريها،