الف: كتبى كه مجموع شرايع سماوى و مذاهب جهانى را مطرح نموده و مطابق امكانات روز خود، عقائد آنان را نوشتهاند. از باب نمونه:

1ـ «الفصل في الملل و الاهواء و النحل»، نگارش ابو محمد، على بن احمد بن حزم (متوفاى 456)، پيشواى مذهب «طاهرى»، كه فعلاً پيروى ندارد.

2ـ «الملل و النحل»، نگارش دانشمند اشعرى، ابو الفتح، محمد بن عبد الكريم شهرستانى (ت 479 م 548).

اين كتاب از رائج ترين كتابهاى ملل و نحل است.

ب: كتبى كه مجموع فرق اسلامى را در بر گرفتهاند. از باب نمونه:

1ـ «مقالات الاسلاميين و اختلاف المصلين»، نگارش شيخ، اشاعره ابوالحسن، على بن اسماعيل اشعرى (ت260 م 324). اين كتاب، اساس بسيارى از كتب ملل و نحل را كه بعداً نگارش يافته، تشكيل ميدهد.

2ـ «التنبيه و الرد» نگارش ابو الحسن، محمد بن احمد بن عبد الرحمان ملطى شافعى (م 377). كتاب وى، شبيه كتابهاى «اهل حديث» است كه غالباً از نظر اصول با احمد بن حنبل، موافق هستند.

3ـ «الفَرق بين الفِرَق»، نگارش عبد القاهر بن ظاهر بن محمد بغدادى اسفراينى تميمى (م 429). زير بناى اين كتاب و كتاب ملل و نحل شهرستانى، همان كتاب «مقالات الاسلاميين و...» اشعرى است و هر دو با ظرافت خاصى مطالب را از او گرفتهاند، جز اين كه بغدادى عفّت قلم را از دست داد،ه ولى شهرستانى ملايمت و ادب نگارش را رعايت كرده است.

4ـ «التبصير في الدين و تمييز الفرقة الناجية عن الهالكة»، نگارش طاهر بن محمد اسفراينى (م 471).

5ـ «الفِرَق الاسلامية» ،ذيل كتاب شرح المواقف نگارش كرمانى (م 786).