«حسن» در پاسخ گفت: «آنان دشمنان خدا هستند، دروغ ميگويند»[1].

«معبد جهنى» در كتابهاى ملل و نحل، در معرض اتهام قرار گرفته و ميگويند، او اين عقيده را از يك مرد مسيحى گرفته بود، در حاليكه قرائن نشان ميدهد، او فرد آزادهاى بوده كه بر ضد نظام قيام كرده بود و از اين جهت متهم به چنين انحرافى گشت.

ايمان او به عقيده خود، آنچنان بود كه همراه فرزند اشعث، بر ضد حجاج قيام كرد و در اين راه كشته شد. از اين روى، برخى از محققين علم رجال، مانند ابن معين، به توثيق او برخاسته و ميگويند: «مالك بن دينار، نسبت به وى، خوشبين بوده است»[2].

مردى را كه در راه عقيده، جان بر كف نهد، نميتوان به اتهامات واهى، مخدوش ساخت، بويژه، اگر دشمن او حجاج خونخوار باشد.

تفسير نارواى قضاء و قدر، از سوى امويها به معناى نفى اختيار، سبب شد كه پس از وى، «غيلان دمشقى»، به انتقاد از اين عقيده برخيزد و بگويد: «خير و شر بندگان، از جانب خود آنها است». وى، پس از «عمر بن عبد العزيز» كه درباره قضاء و قدر تأكيد خاصى داشت، عقيده خود را منتشر كرد. و سرانجام، پس از يك محاكمه فرمايشى، بوسيله فقيه وقت «اوزاعى»، در دروازه كيسان دمشق، به دار آويخته شد[3].

بيدارى برخى از محققان اهل سنت

مسأله قضاء و قدر، چهارده قرن بر جهان اهل سنت، به جز گروهى از