2ـ در دو قرن اخير، يك رشته مكاتب فلسفى، پديد آمده كه به همه انديشهها رنگ صحّت و استوارى ميبخشد. پيروان اين مكاتب، معتقدند: كه هر انديشهاى در شرائط خاصّى صحيح و استوار است، بنا بر اين، در جهان، حق مطلق و يا باطل مطلق، وجود ندارد. اين همان نظريه «نسبيّت فلسفى» است كه اساس مكتب «كانت و هگل و ماركس» را تشكيل ميدهد.

مسأله نسبيّت تحقيقاً شاخهاى از سوفسطاييگر ى است كه به صورت علمى جلوه كرده است و گرايش به آن، همه معارف الهى را متزلزل ميسازد و به انديشهها رنگ نسبيت ميدهد.

«علم كلام» كه نگهبان معارف و ايدههاى اسلامى است، بيش از همه، بايد به پاسخگويى مسأله «نسبيّت» فلسفى كه امروز دامنگير بسيارى ازانديشمندان جامعه ما شده است، بينديشد و بر اين امر تأكيد كند كه در جهانيك رشته قضاياى مطلقى وجود دارد كه هرگز تحت تأثير «نسبيّت» قرار نميگيرد.

اثبات اين نوع علوم مطلق و كلّى و پيوسته، اساس معارف الهى را تشكيل ميدهد و اگر اين قسمت به نحو صحيح پذيرفته نشود، معارف الهى، حالت تزلزل و لرزانى بخود گرفته، فاصله موحد و منكر، چندان نخواهد بود.

3ـ مسائل مربوط به شناخت و تحديد قلمرو معرفت انسانى، از مهمترين مسائلى است كه ميتواند زير بناى علم كلام جديد را تشكيل دهد. تا يك متكلم مسأله واقع نمايى علم، و حدود ابزار شناخت را در پيشبرد معرفت، روشن نسازد، نميتواند در معارف الهى به نتيجه برسد. از اين جهت در اعصار گذشته، مانند قرن سوم و چهارم و پنجم، در غالب كتابهاى كلامى، مسأله «شناخت» و ادوات و ابزار آن، متناسب با معلومات آن عصر، مطرح بوده و متأسفانه بعداً اين بحث از پيكر علم كلام، جدا شد و در فلسفه اسلامى نيز بصورت پراكنده آمده است، و جايگاه