اندازى آن چنان ماهر و ورزيده اند كه حتى گاهى نظر پيامبر را ظاهراً به گفتار خود جلب مى نمودند، چنان كه آيه مورد بحث اين مطلب را مى رساند: (وَإِنْ يَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ...).

از اين نظر ما نبايد فريب چرب زبانى و تندگويى و گرم سخن گفتن گروهى را بخوريم ولااقل بايد احتمال بدهيم كه ممكن است اين طرز بيان، براى فريب دادن ما باشد نه براى دل سوزى به خاطر حقيقت.

3. مانند چوب هايى هستند كه به ديوار تكيه داده شده اند

منافقان عصر رسالت به مسجد مى آمدند و در انتهاى جمعيت به ديوارهاى مسجد تكيه مى زدند، ولى كوچك ترين بهره از وحى الهى و بيانات پيامبر نمى بردند و حقايق و معارف را درك نمى كردند. يك چنين جمعيت به سان اجسام بدون ارواح و يا چوب هاى خشكى بودند كه در برابر سخنان حكيمانه و بيانات منطقى پيامبر كوچك ترين واكنشى از خود نشان نمى دادند. تو گويى اصلاً روحى در بدن آنها وجود نداشت.

گاهى تصور مى شود كه مقصود از تشبيه آنان به چوب هاى تكيه داده شده به ديوار، اين است كه آنها موجودات غير مفيدى اند; زيرا چوب در صورتى مفيد خواهد بود كه داخل كار و يا ساختمان باشد، و در غير اين صورت موجود مزاحم و غير سودمندى خواهد بود. ولى اين وجه تا حدى دور از ظاهر آيه و متفاهم عرفى است.

احتمال سومى نيز در اين جا هست كه شايد از دو معناى پيش روشن تر و واضح تر باشد; زيرا مى توان گفت كه مقصود از تشبيه آنها به چوب هاى تكيه زده به ديوار، اين است كه آنان به سان چوب هاى خشك در برابر حوادث، كوچك ترين انعطافى ندارند و «خشب» در لغت عرب همان چون خشك غير قابل انعطاف را