ج. شناخت فلسفى:

شناختى است كه بر تعقل و تحليل‌هاى عقلى استوار است و كمتر از حواس ظاهرى و ابزار مادّى شناخت بهره مى‌برد. در شناخت فلسفى، هر چه ذهن آدمى ورزيده‌تر باشد، نتيجه كوشش‌هايش به قطع و يقين نزديك‌تر است.

د. شناخت عرفانى:

شناختى است كه با ابزار قلب و شهود و الهام پديد مى‌آيد و حقايقى را به ادارك انسان مى‌آورد كه با حسّ و عقل فراچنگ نمى‌آيند (جهان بينى و شناخت‌، 65).

يكى ديگر از ملاك‌ها، راه حصول است‌

كه شناخت را بر پنج گونه تقسيم مى‌كند:

الف. شناخت مستقيم:

شناختى است كه از گذر ارتباط مستقيم با شى‌ء خارجى پديد مى‌آيد.

ب. شناخت غير مستقيم يا آيينه‌اى:

اين گونه شناخت آن گاه پديد مى‌آيد كه انسان در چيزى نظر مى‌كند و صورت شيئى ديگر را همزمان به رؤيت مى‌آورد و آن را باز مى‌شناسد. اين شناخت براى نفس‌شناسى و خداشناسى روى مى‌دهد.

در اينجا مراد از «رؤيت» رؤيت باطنى است نه ظاهرى.

ج. شناخت آيه‌اى:

شناسنده در اين گونه شناخت، با دقّت در آثار و نشانه‌هاى شى‌ء، به آن علم پيدا مى‌كند؛ مثلًا اثرى مكتوب از دانشمندى را مى‌خواند و به انديشه او راه مى‌يابد؛ چنان كه با مطالعه كتاب‌ قانون‌ مى‌توان از انديشه و نبوغ بوعلى سينا در طب آگاه شد (جهان بينى و شناخت‌، 79).

د. شناخت فطرى:

شناختى است كه در سرشت انسان ريشه دارد و در حصول آن هيچ يك از ابزارها و عوامل متعارف شناخت دخيل نيستند (شناخت به زبان‌، 20).

ه. شناخت الهامى يا افاضى:

شناختى است كه برخاسته از عوامل غيبىِ وحى، الهام و اشراق است.

ملاك ديگر تقسيم شناخت، واقع‌نمايى است.

بر اين اساس، شناخت بر گونه‌هاى زير است:

الف. شناخت شكّى:

شناختى است كه احتمال تطبيق و عدم تطبيق آن با واقع برابر است.

ب. شناخت وهمى:

شناختى است كه احتمال عدم واقع‌نمايى‌اش بيشتر از واقع‌نمايى است (المنطق‌، 1/ 18).