را شامل مى‌شود. همه انسان‌ها از نسل آدم (ع) و حوّايند كه بر اثر ازدواج يك مرد و يك زن پديد آمده‌اند. گونه نخست آفرينش، تنها يك بار رخ داده است؛ امّا گونه دوم همواره ادامه دارد و يكى از نشانه‌هاى نعمت‌هاى الهى و از پايه‌هاى تكامل بشر است. بنابر اين، اصل انسان از گِل و نسل او از آب است. قرآن درباره گونه نخست آفرينش به صراحت مى‌فرمايد كه آفرينش انسان از گِل آغاز شده است (سجده/ 7) و درباره گونه دوم مى‌فرمايد كه خداوند نژاد انسان را از ماء مهين يعنى قطره ناچيز آب آفريده است (سجده/ 8).

مراحل گونه نخست آفرينش:

قرآن كريم، از عنصر نخستين آفرينش انسان با چند تعبير ياد مى‌كند. گاه آن را «طين» مى‌خواند به معناى گِل، و گاه «تراب» به معناى خاك (روم/ 20) و گاه «حَماء مَسنُون» به معناى گِل بدبو و نيز «صلصال» به معناى گِل خشكيده (حجر/ 26، 28 و 33). اين تعابير گوناگون حاكى از مراحل گوناگون آفرينش انسان‌اند و تناقضى ميان آنها نيست؛ بدين معنا كه خداوند، خاك را براى آفرينش انسان برگزيد و سپس آن را به گِل مبدّل ساخت و آن‌گاه گِل بويناك و سياه و سپس خشك شد و خداوند از آن انسان را آفريد (مجمع البيان‌، 6/ 114). خداوند از روح خويش در كالبدش دميد و به فرشتگان فرمان داد بر او سجده كنند (ص/ 72).

مراحل گونه دوم آفرينش:

قرآن كريم آفرينش انسان به گونه دوم را داراى چند مرحله مى‌داند: نطفه، عَلَقه، مُضْغه، استخوان و دميده شدن روح (مؤمنون/ 13 و 14). تفسيرهاى قرآن كريم، گفته‌اند كه مراد از «آفرينش نو» عبارت از دميده شدن روح در كالبد جنين انسانى است كه چهار ماه پس از انعقاد نطفه انجام مى‌پذيرد (الدّرّ المنثور، 5/ 7). در روايات آمده است كه نطفه چهل روز در رحم مى‌ماند و آن گاه به صورت عَلَقه درمى‌آيد و چهل روز بعد به صورت مُضغه. پس از چهار ماه، خداوند دو فرشته را به خلق كودك مأمور مى‌سازد (الفروع من الكافى‌، 6/ 12- 16).

تاريخ آفرينش بشر:

برخى عمر بشر را هفت هزار سال تخمين زده‌اند. اگرچه گاه بقايايى از استخوان‌هاى انسان كشف مى‌شود كه قدمت آن به صدها هزار سال پيش مى‌رسد، امّا ممكن است از آنِ‌