شخص محتضر در اين حال، مى‌فهمد كه بهشتى است يا دوزخى (همان، 195 و 196 و 200). اگر محتضر از نيكان باشد، اعمال خويش را با صورتى زيبا مى‌بيند و با ديدن اهل بيت (ع) و جايگاه خويش در بهشت، با شادى و شوق جان مى‌بازد و شيطان توان فريب او را نمى‌يابد. گناهكاران با ديدن اهل بيت (ع) و جايگاه خويش در دوزخ، به اندوه مى‌افتند و اعمال خويش را با صورتى زشت مى‌بينند و بدين سان، مرگ بر آنان بسيار سخت و پردرد مى‌شود و شيطان توان مى‌يابد آنان را بفريبد.

آنان كه بر بالين محتضر حاضرند، وظايفى دارند و بايد آداب و سننى به جاى آورند كه موجب آسانى مرگ محتضر مى‌شود. اين آداب و سنن عبارت‌اند از:

1. واجب است محتضر را به پشت بخوابانند به گونه‌اى كه كف پاى او به سوى قبله شود؛ 2. مستحبّ است شهادتين و اقرار به دوازده امام (ع) و عقايد حقّه را بدو تلقين كنند؛ 3. مستحبّ است دعاى «اللّهم اغفر لى الكبير من معاصيك ...» را بدو تلقين كنند؛ 4. مستحبّ است او را به جايى برند كه در آن نماز گزارده و بر بالينش قرآن بخوانند به ويژه سوره يس را (رساله توضيح المسائل امام خمينى‌، 72).

سكرات مرگ:

اين كلمه از ريشه «سُكر» است به معناى از كار افتادن عقل انسان (مفردات راغب‌، 242). سكرات مرگ همان سختى‌هايى است كه هنگام مرگ پيش مى‌آيند و آدمى را سرگردان و حيران مى‌كنند (مجمع البيان مجلّد 10- 9/ 145؛ الميزان‌، 18/ 348). هر چند مؤمنين نيكوكار، پس از مرگ به جهانى پرنعمت و خوش مى‌روند، امّا جدايى روح از بدن به گونه طبيعى سختى‌هايى مى‌آورد (بحارالانوار، 6/ 158). از اين رو، در روايات آمده است كه انسان را سه روز بسيار سخت است: يكى آن گاه كه به دنيا مى‌آيد و اين جهان را مى‌بيند و ديگر آن روز كه مى‌ميرد و مرگ را مى‌بيند و سوم، آن روز كه پا به ميدان محشر مى‌نهد (همان). بنابر روايات دورى از گناه و وابسته نبودن به دنيا و شهوت‌ها و انفاق مال و نيكى به والدين از سختى‌هاى مرگ مى‌كاهند (ميزان الحكمة، 12/ 5698).

***