آفريدگان متعدّد است؛ بدين معنا كه هر موجودى را راهى به سوى خدا هست (شرح الاسماء الحسى، 1/ 245). اين بدان سبب است كه انسان داراى فطرت الهى است و در سرشت خويش، خدا را مى‌جويد (روم/ 30). هر دلى به سوى آفريدگار راه دارد و هر نفسى به سوى صاحب انفاس در حركت است. اين راه كه به معرفت شهودى مى‌انجامد، بسيار كارآمد و اثربخش و توأم با لذّت است. آدمى با رجوع به فطرت خويش، نيرويى مى‌يابد كه او را به سوى خدا فرامى‌خواند (نهج البلاغه‌، خ 110/ 211). با اين همه، راه فطرت را نمى‌توان به ديگران آموخت و بيش‌تر جنبه شخصى دارد.

ج. عقل:

راه تدبّر و استدلال عقلى از آن رو كه آموزش‌پذير است و در تثبيت و تحكيم عقيده و تكميل شناخت، نقشى اساسى دارد، بهترين شيوه شناخت خداوند است (اصول و مبانى خداشناسى استدلالى‌، 5). به همين دليل، قرآن همواره آدمى را بدين راه فراخوانده است (انبياء/ 22؛ ص/ 29). راه عقل، از براهين فلسفى و كلامى مدد مى‌گيرد و از اين رهگذر وجود خداوند را اثبات مى‌كند و خالق هستى را به انسان مى‌شناساند. مى‌توان به گونه كلّى گفت كه راه عقل، راهى است كه وجود حقايق ماوراء الطّبيعه را كشف و اثبات مى‌كند. عقل و استدلال‌هاى عقلى در روايات بزرگان معصوم (ع) نيز جايگاهى والا دارد. بنابر اين روايات، هدف از بعثت پيامبران (ع) اين است كه بندگان درباره خداوند بينديشند و در اين ميان، هر كس عقل خويش را به كمالى بيش‌تر برساند، در دنيا و آخرت بلند پايه‌تر است (اصول كافى‌، 1/ 19).

***

راه‌هاى مقابله با شيطان‌

شيطان سوگند خورده است كه آدميزادگان را گمراه سازد (ص/ 82). بدين روى، مبارزه با او بخش مهمّى از تعاليم عملى اسلام را تشكيل مى‌دهد. نخستين هشداردهنده براى مقابله با شيطان، آيات قرآن كريم است. خداوند در قرآن هر جا كه از اين موجود شرور ياد فرموده، انسان‌ها را از همراهى او بر حذر داشته است؛ امّا درباره خطر شيطان براى انسان، دو نكته ياد كردنى است: