4-3. دفاع از دولت كفر در برابر تهاجم كفار

در اين صورت نيز دو فرض قابل تصوير است.

الف) بر اثر حمله كفار، جان تعدادى از مسلمانان ساكن در آن سرزمين به خطر افتد. در اين فرض به اتفاق نظر فقيهان مسلمانانى كه در آنجا ساكن هستند حق دارند از خود دفاع كنند. شيخ طوسى در اين باره مى‌گويد:

كسى كه از سوى دشمن امان داده شده و در سرزمين دشمن زندگى مى‌كند و در همان حال گروهى از كفار با آنان وارد جنگ شوند، بر مسلمانان جايز است كه با گروه مهاجم نبرد كنند و قصدشان از اين نبرد، دفاع از خويشتن باشد نه همكارى با كافران و مشركان. [1]

امّا آيا دولت اسلامى حق دارد براى حمايت از مسلمانان به حمايت آن دولت برخيزد يا نه؟ فتواى صريحى از فقيهان در اين باب به دست نيامده ممكن است گفته شود اين صورت از دفاع، مشمول عمومات و اطلاقات باب دفاع است.

ب) اگر در اين تجاوز جان مسلمانان به خطر نيفتاده باشد، حمايت دولت اسلامى از دولت مورد تجاوز، مستلزم به خطر انداختن جان مسلمانان شركت كننده در عمليات دفاعى است، لذا از نظر شرعى مجوزى نخواهد داشت. مگر آن كه پيمان دفاعى مشترك با دولت مورد تجاوز داشته باشند و تمام شرايط وفاى به پيمان نيز رعايت شده باشد. در اين صورت حمايت از دولت مورد تجاوز لازم خواهد بود.

5-3. دفاع از نفس، عِرض و مال

فقيهان دورۀ آغاز اجتهاد بدون هيچ اشاره‌اى به تفاوت ميان اين امور خيلى مختصر به اصل وجوب دفاع از نفس و عرض و مال اشاره كرده‌اند. [2]نخستين فقيهى كه به تفاوت ميان دفاع از جان و عرض با دفاع از مال تصريح كرده علامه حلى است. وى در كتاب شريف قواعد الاحكام نوشته است: