دانشنامه کلام اسلامی - جمعی از محققین

نام کتاب : دانشنامه کلام اسلامی نویسنده : جمعی از محققین جلد : 1 صفحه : 78

امامت امام كاظم (عليه السلام)

امام كاظم (عليه السلام) هفتمين امام شيعيان در قريه ابواء ميان مكه و مدينه در سال 128 هجرى به دنيا آمد و در شهر بغداد در زندان سندى بن شاهك در روز ششم ماه رجب سال183 در 55سالگى به شهادت رسيد . مادرش امّ ولد بود و حُميده بربريه نام داشت.

مدت امامت آن حضرت سى و پنج سال بود. كنيه اش ابوابراهيم ، ابوالحسن وابوعلى است و به سبب كثرت عبادت به عبد صالح معروف و به دليل شدت حلم و بردبارى و گذشت در مورد ديگران به لقب كاظم نيز مشهور هست. همچنين آن حضرت به دليل آن كه واسطه در نجات مردم و حل مشكلات ايشان نزد بارى تعالى مى باشد به باب الحوائج ملقب شده است. امام كاظم (عليه السلام) در طول عمر شريفش سال هاى زيادى در زندان هارون الرشيد ، خليفه عباسى ، به سر برد و در تمام اين مدت به عبادت خدا مشغول بود و ارتباط شيعيان با حضرت در اين مدت تنها از طريق بعضى از نامه ها بود (ارشاد ، ج2 ، ص 302301 ; كشف الغمه ، ج2 ، ص 743 ; مناقب ، ج2 ، ص 382 ; الصواعق المحرقة ، ص 203 ; بحار ، ج78 ، ص 329 ; وسائل الشيعه ، ج18 ، ص 109).

امامت امام كاظم) (عليه السلام):) از ديدگاه شيعه اماميه عصمت و افضليت از صفات لازم براى امام به شمار مى رود (ارشاد ، ج2 ، ص 138 ; الذخيرة في علم الكلام ، ص 334 و 429 ; النجاة في القيامه ، ص 55 و 65 ; كشف المراد ، ص 495ـ 496) چنان كه نص ، اساسى ترين راه تعيين امام است (النكت الاعتقاديه ، ص 40ـ 44 ; الشافى ، ج2 ، ص 37 ; تقريب المعارف ، ص 174) معجزه نيز در اين باره نقش نص را ايفا مى كند (الشافى ، ج1 ، ص 196 ; تقريب المعارف ، ص 174 ; الباب الحادي العشر ، ص 88).

با توجه به مطالب ياد شده ، دلايل امامت امام كاظم (عليه السلام) به قرار زير است:

1.نصوص امامت امام كاظم (عليه السلام) ، نصوص امامت حضرت دو گونه اند: نصوص عام و نصوص خاص.

نصوص عام مستنداتى هستند كه امامت ائمه دوازده گانه شيعه در آنها آمده است ، مانند حديث جابر و حديث لوح و مانند آنها (كمال الدين ، ص 258 ; الاحتجاج ، ج1 ، ص 87 ; كفاية الاثر ، ص 145 و 156 ; الصراط المستقيم ، ج2 ، ص 150 ; بحارالانوار ج36 ص 336 ; اعلام الورى ، ج1 ، ص 502 ; الاستبصار ، ص 19 ; الامامة والتبصره ، ص 104).

و نصوص خاص ، مواردى است كه در خصوص امامت امام كاظم (عليه السلام) وارد شده است همچون رواياتى كه به تصريح امام صادق (عليه السلام) بر امامت فرزندش امام كاظم (عليه السلام) اشاره شده ، كه در آنها رواياتى از بزرگان اصحاب امام صادق (عليه السلام) و نزديكان و معتمدان آن جناب به چشم مى خورد ، همچون فضل بن عمر جعفى ، معاذ بن كثير ، عبدالرحمان بن حجاج ، فيض بن مختار ، يعقوب سراج ، سليمان بن خالد ، صفوان جمّال و اسحاق و على كه از برادران امام كاظم (عليه السلام) بوده اند و كسى در فضل و تقواى ايشان اختلاف نكرده است (ارشاد ، ج2 ، ص 303 ; كشف الغمه ، ج3 ، ص 268 ; سيرة الأئمة الاثنى عشر ، ج2 ، ص 300 به بعد ; الفصول المهمه ، ج 2 ، ص 932 به بعد) در ذيل به نمونه هايى از اين روايات مى پردازيم:

موسى صيقل از مقتل بن عمر روايت كرده :خدمت امام صادق (عليه السلام) بودم كه حضرت ابا ابراهيم موسى كه كودكى بود وارد شد.حضرت صادق (عليه السلام) به من فرمود: سفارش هاى مرا درباره او بپذير و مقامش را رعايت كن و جريان امامت او را به هر يك از اصحاب كه راز نگهدار و مورد اطمينان هستند اظهار كن (ارشاد ، ج2 ، ص 303 ; كافى ، ج2 ، ص 86 87 ; كشف الغمّه ، ج3 ، ص 269 ; سيرة الائمة الاثنى عشر ، 290 ، ص 302).

همچنين از معاذ بن كثير روايت شده كه به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: از آن خدايى كه اين مقام را به پدر شما داده كه جانشينى مانند شما داشته باشد، مى خواهم كه پيش از مرگ شما نيز چنين جانشينى روزى شما گرداند. حضرت فرمود: خدا اين كار را كرده است. گفتم قربانت گردم او كيست؟ پس به موسى بن جعفر كه خوابيده بود اشاره كرد و فرمود: اين خوابيده و موسى در آن زمان كودك بود (ارشاد ، ج2 ، ص 304 ; كشف الغمه ، ج3 ، ص 268 ; سيرة الأئمة الاثنى عشر ، ج2 ، ص 301 ; الفصول المهمه ، ج2 ، ص 933)

ابن ابونجران از عيسى بن عبداللّه روايت كرده به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: اگر خداى نخواسته پيش آمدى كرد ] و شما از دنيا رفتيد [ از چه كسى پيروى كنم؟ حضرت به فرزندش موسى (عليه السلام) اشاره كرد (ارشاد ، ج2 ، ص 305 ; اصول كافى ، ج2 ، ص 291 292 ; اثبات الهداه ، ج4 ، ص 216ـ231 ; كشف الغمّه ، ج3 ، ص 270 ; الفصول المهمه ، ج2 ، ص 934).

امام صادق (عليه السلام) در پاسخ به پرسش صفوان جمّال درباره دارنده منصب امامت فرمود:

دارنده اين مقام به لهو و لعب نمى پردازد. در اين هنگام موسى بن جعفر كه كودكى بود وارد شد ، در حالى كه ماده بزغاله اى مكى با خود داشت و به او مى گفت: پروردگارت را سجده كن. ابوعبداللّه او را گرفت و در آغوش كشيد و فرمود: پدر و مادرم فدايش كه اهل لهو و لعب نيست (مناقب ابن شهر آشوب ، ج4 ، ص 317).

2. عصمت: دليل ديگر امامت امام كاظم (عليه السلام) عصمت آن حضرت است.

به دلايل عقلى و نقلى امام بايد از هرگونه خطا و اشتباه فكرى و عملى مصون و محفوظ باشد و در عصر آن حضرت هيچ فردى ادعاى عصمت نكرده است و تنها ايشان واجد مقام عصمت بودند (تقريب المعارف ، ص 116).

در احاديث متعددى نيز پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) بر عصمت امامان دوازده گانه تصريح كرده است. رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) خطاب به حضرت على (عليه السلام) مى فرمايد:يا على! تو امام و پيشواى امت بعد از من هستى و پدر يازده امامى كه از صلب تو خواهند بود و همگى معصوم ومطهرند (الصراط المستقيم ، ج2 ، ص 124).

و در جاى ديگر مى فرمايد: من و على و حسن و حسين و نه امام از فرزندان حسين ، مطهر و معصوم از هرگونه آلودگى و گناهيم (عيون اخبارالرضا ، ج2 ص 65 ; مناقب ، ج1 ، ص 254 ; الجواهر السنيه ، ص 284).

در حديث لوح نيز كه نام امام كاظم (عليه السلام) و ساير امامان ذكر شده است ، پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم بر پيروى مطلق از امامان دوازده گانه تأكيد ورزيده است و اين امر به اطاعت مطلق ، بيانگر عصمت و خطاناپذيرى آنان است (كمال الدين ، ص 258 ; الاحتجاج ، ج1 ، ص 87).

بر اساس اين روايات ، عصمت امامان دوازده گانه از جمله امام كاظم (عليه السلام اثبات مى گردد كه خود دليلى مستقل بر امامت حضرت مى باشد.

3. افضليت: پيشوايى و امامت امت به حكم عقل بايد به عهده كسى باشد كه از نظر كمالات علمى ، اخلاقى و رفتارى ، افضل و برتر از ديگران است.

امام كاظم (عليه السلام) به اعتراف مورخان و محدثان شيعه و سنى در ميان شخصيت هاى علمى موجود در آن عصر ، از نظر علم و تقوا و زهد و عبادت وسخاوت و كرم و ديگر صفات و سجاياى اخلاقى و علمى سرآمد روزگار خويش بوده است و كسى توان برابرى با ايشان را نداشته است (ارشاد ، ج2 ، ص 301 و 324 ; مناقب ، ج4 ، ص 332 ; ينابيع الموده ، ج3 ، ص 117 120 ; الفصول المهمه ، ج2 ، ص 949).

در ذيل به شواهدى كه در كتب مختلف تاريخى و روايى در اين زمينه آمده است اشاره مى نماييم:

شيخ طبرسى مى نويسد: آن حضرت در حفظ كتاب خدا از همه كوشاتر بود و مردم مدينه او را زينت مجتهدان مى خواندند (اعلام الورى ، ص 298).

ابن ابوالحديد در اين مورد مى گويد: فقاهت ، ديانت ، عبادت و بردبارى همه ، در آن حضرت جمع بود (شرح نهج البلاغه ، ج15 ، ص 273) .

يعقوبى مورخ مشهور در مورد آن حضرت مى نويسد: موسى بن جعفر عابدترين مردم زمان خود بود (تاريخ يعقوبى ، ج2 ، ص 414).

و نيز گفته شده است: آن حضرت از صالحان ، عابدان ، سخاوتمندان و بردباران بود و شخصيتى بس بزرگ داشت (شذرات الذهب ، ج1 ، ص 304 ; مرآة الجنان ، ج10 ، ص 394).

ابن صباغ مالكى و قنذوزى حنفى و ديگران ، آن حضرت را عابدترين ، عالم ترين و سخاوتمندترين فرد زمان خود دانسته اند ( الفصول المهمه ، ص 237 ; ينابيع الموده ، ج3 ، ص 117 ; نور الابصار ، ص 305). ابن طلحه شافعى پس از ذكر كرامت هايى كه از امام كاظم (عليه السلام در سفر به مكه و ملاقات شقيق بلخى با او ، صادر شد گفته است: اين كرامت هاى عاليقدر و خوارق عادات جز از كسى كه مورد عنايت ويژه خداوند باشد و داراى مقام قدس و طهارت باشد صادر نمى شود (مطالب السئول ، ص 292

همچنين بايد گفت فرقه هاى كلامى مختلفى در زمان آن حضرت وجود داشته اند كه به نشر و تبليغ معتقدات خود مى پرداختند. بخشى از حيات فكرى و علمى آن حضرت دربرخورد با اين گروه ها سپرى شده است و امام با توانايى علمى و كلامى خود سهمى بزرگ در روشنگرى مسلمانان در برابر عقايد انحرافى ايشان داشته اند. پاسخ هاى حضرت به شبهات و پرسش هاى اعتقادى و موضوعات كلامى عصر خويش كه در كتب مختلف روايى نقل شده است نيز شاهد ديگرى بر افضليت علمى آن حضرت بر ساير مردم در عصر خويش است (اصول كافى ، ج1 ، ص 102 ، 105 و 169 ; التوحيد ، ص 76 و 356 ; الاختصاص ، ص 281 ; الاحتجاج ، ج2 ، ص 157).

4. معجزات: دليل ديگر بر اثبات امامت امام كاظم (عليه السلام) معجزات و كرامت هايى است كه در موارد زيادى از آن حضرت صادر شده است و از طرفى او مدعى امامت نيز بود و معجزه همان گونه كه اثبات كننده ادعاى نبوت مى باشد ، ادعاى امامت را هم اثبات مى كند. كنده شدن و حركت درخت به اشاره آن حضرت از جمله معجزات آن حضرت است (ارشاد ، ج2 ، ص 312).

خبر ايشان از غيب و بيان يك سلسله پيشگويى ها در موارد مختلف ، سخن گفتن به زبان هاى مختلف بدون فراگيرى از كسى و آگاهى از زبان پرندگان ( ارشاد ، ج2 ، ص315و 322 ; الصراط المستقيم ، ج2 ، ص 190) اخبار از غيب و پيشگويى از حوادث مختلف (الصواعق المحرقه ، ص 204 ; اثبات الهداه ، ج4 ، ص 232 286 ; الصراط المستقيم ، ج2 ، ص 194 ; اصول كافى ، ج2 ، ص 37 و 161 ; ارشاد ، ج2 ، ص 312 و 318 ; كشف الغمه ، ج3 ، س 274 به بعد ; الفصول المهمّه ، ج2 ، ص 937 ; نور الابصار ، ص 302ـ 305) نمونه هايى از معجزات و خوارق عادات اوست.

منابع

(1) اثبات الهداة ، حرّ عاملى ، محمد بن حسن بن على بن حسين ، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات ، بيروت ، لبنان ؛
(2) اعلام الورى ، طبرسى ، ابوعلى فضل بن حسن ، دارالكتب الاسلاميه ، تهران ، 1390هـ ؛
(3) الجواهر السنية ، حر عاملى، محمد بن الحسن، بى تا ؛
(4) الاحتجاج ، طبرسى ، ابومنصور احمد بن على بن ابوطالب ، متوفى548هـ ، تحقيق: سيد محمد باقر خراسانى ، دارالنعمان ، نجف ، 1966م ؛
(5) ، الاختصاص ، شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، مؤسسة النشر الاسلامى ، قم ، بى تا ؛
(6) الارشاد ، مفيد ، محمد بن محمد بن محمد بن نعمان ، 413هـ ، دارالمفيد ، بيروت ، 1993م ؛
(7) النكت الاعتقادية ، محمد بن محمد بن نعمان، دارالمفيد ، بيروت ، 1414هـ ؛
(8) الباب الحادى عشر ، علامه حلّى، حسن بن يوسف، تحقيق محمود افتخارى زاده ، مكتبة العلاّم بقم ، 1413هـ ؛
(9) بحارالانوار ، مجلسى ، محمدباقر ، دار احياء التراث العربى ،1402هـ.ق ؛
(10) تاريخ يعقوبى ، يعقوبى ، احمد بن محمد ابن واضح ، دارصادر ، بيروت ؛
(11) تقريب المعارف ، حلبى ، ابوالصلاح ، تقى بن نجم، تحقيق: تبريزيان فارس الحسون ، ناشر محقق ، 1417هـ ؛
(12) الذخيرة فى علم الكلام ،سيد مرتضى، على بن الحسن ، جامعه مدرسين حوزه علميه قم ، 1411هـ.ق ؛
(13) الشافى ، سيد مرتضى ، على بن الحسن، ناشر مؤسسه امام صادق(عليه السلام) ، 1426هـ.ق ؛
(14) شذرات الذهب فى اخبار من الذهب ، حنبلى ، ابن العماد ، دار الاحياء التراث العربى ، بيروت ؛
(15) الصراط المستقيم ، زين الدين ، على بن يونس، 877هـ ، تصحيح: محمد الباقر البهبودى ، المكتبة المرتضوية لاحياء الآثار الجعفرية ، 1384 ؛
(16) الصواعق المحرقه ، هيثمى ، ابن حجر ،احمد بن محمد، مكتبة القاهرة ، مصر ، 1385هـ.ق ؛
(17) الفصول المهمة ، حر عاملى، محمد بن الحسن، قم، مؤسسه معارف اسلامى امام رضا(عليه السلام) ؛
(18) عيون اخبار الرضا ، شيخ صدوق، محمد بن على، بيروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات ؛
(19) الكافى ، كلينى ، محمد بن يعقوب بن اسحاق الرازي ، 329هـ ، دار الكتب الاسلاميه ، تهران ، 1363 ؛
(20) كشف الغمّة فى معرفة الأئمة ، اربلى ، ابوالفتح ، على بن عيسى ، 693هـ ، بيروت ، 1985م ؛
(21) كشف المراد ، حلّى ، حسن بن يوسف ، تحقيق و تصحيح حسن زاده آملى ، مؤسسة النشر الاسلامى ، 1422هـ ؛
(22) كفاية الأثر ، القمى ،الخزاز ،على بن محمد، محقق: سيدعبداللطيف الحسينى كوهكمرى خوئى ، انتشارات بيدار ، 1401هـ ؛
(23) كمال الدين وتمام النعمة ، صدوق ، محمد بن على بن الحسين بن بابويه ، 381هـ ، تحقيق على اكبر غفارى ، مؤسسة النشر الاسلامى ، قم ، 1416هـ.ق ؛
(24) مرآة الجنان ، يافعى ، عبدالله بن اسعد، مؤسسه اعلمى للمطبوعات ، بيروت. مناقب آل ابوطالب ، ابن شهر آشوب ، ابوعبداللّه محمد بن على ، 588هـ ، الحيدريه ، نجف ؛
(25) النجاة فى القيام ، بحرانى ، ابن ميثم ، ميثم بن على، مجمع الفكر الاسلامى ، قم ، 1417هـ ؛
(26) ينابيع المودّة ، قندوزى حنفى ، سليمان، تحقيق: سيد على جمال اشرف ، دارالاسوة للطباعة والنشر ، 1422هـ.ق.؛

محمدجواد اصغرى

نام کتاب : دانشنامه کلام اسلامی نویسنده : جمعی از محققین جلد : 1 صفحه : 78

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست