بُرْقُع (قصر) بُرقُع ، خرابه ای در شمال اردن بر سر راه مَفْرَق به بغداد. یکی از کهنترین کتیبه های اسلامی با تاریخ 81 در این قصرِ ویران بر جای مانده است . دشتی با سنگهای تیرة آتش فشانی در حاشیة شمال غربی وادیِ مِنقاد، به ارتفاع حدود 600 متر از سطح دریا، این ویرانه را احاطه کرده است . امتداد پیهای قسمت جنوب غربی قصر در قرن یکم ، نشاندهندة وجود سدی در این مکان می باشد.

نخستین بار در 1307 باستان شناسان از این بنا بازدید کردند. در 1339 ش /1960 گزارشی باستان شناختی دربارة این محل تاریخی انتشار یافت (فیلد، ص 94ـ99). در 1353 ش / 1974، گاوبه (ص 93ـ100، 207ـ214) دیگر بار به مطالعة آن پرداخت .

بقایای این قصر دیوار ساده ای است در ضلعهای شمال غربی و جنوب غربی و چند ردیف اتاق در هر یک از دو ضلع جنوب شرقی (پنج اتاق ) و شمال شرقی (شش اتاق ) در اطراف حیاطی که برجی راستگوشه در آن قرار دارد. در اتاقها و دیوارها آثار تعمیرات ، تغییرات نقشه و بازسازیهای مکرّر دیده می شود. بنّایی پیکرة اصلی به شیوة محقّر حَوْرانی ساخته شده است . نماهای داخل و خارج با قطعات مرمر سیاه پوشیده شده و میانة دیوار را با گِل و خرده های سنگ مرمر پر کرده اند. با معاینات دقیق فنّی ، پنج دورة فعالیت ساختمانی در این مکان قابل تفکیک است که آن را می توان تا حدودی با شواهد تاریخی ، که از کتیبه های موجود در محل به دست می آید، مرتبط دانست . این کتیبه ها عبارت اند از : سنگ نوشته ای یونانی متعلق به قرن سوم میلادی (فیلد، ص 161 به بعد)؛ کتیبه ای یونانی از دورة روم شرقی (گاوبه ، ص 97)؛ کتیبه ای به زبان عربی با نام «امیرالولید» (که بعدها به خلافت رسید) به تاریخ 81 ( > فهرست زمانی گورنگاره های عربی < ، ش 12؛ فیلد، ص 154 و بعد؛ گاوبه ، همانجا)؛ کتیبه ای عربی متعلق به 782 (گاوبه ، همانجا) و کتیبه ای عربی به تاریخ 812 (همان ، ص 97 وبعد).

از قصر برقع برای مقاصد مختلفی استفاده می شده است . هستة اصلی مجموعه ، یعنی برج راستگوشة داخل حیاط ، یک برج دیدبانی دورة روم غربی ـ روم شرقی بوده که بر یکی از راههای اصلی کاروانرو عربستان به سوریه مشرف بوده است . همة تأسیسات ذخیرة آب محل (شامل دریاچة مصنوعی و دو آب انبار) به احتمال قوی همزمان با برج ساخته شده است . در قرنهای پنجم و ششم میلادی ، این موضعِ مقدم به دیری تبدیل و چند اتاق در جنوب شرقی برج ساخته شد. اتاقهای واقع در شمال شرقی و جنوب شرقی برج و محوطه به فرمان ولید به آن افزوده شد. در این زمان از برقع به صورت سرای ییلاقی بی پیرایه ای استفاده می شد. این امر ثابت می کند که در زمان امویان ، اعضای مهمّ خاندان حاکم به احداث ساختمان کوچک و حتی ساده و ابتدایی مبادرت می کرده اند. بعدها، در عهد ایّوبیان ، این بنا بازسازی و به احتمال زیاد از آن به منزلة «خان » ( رجوع کنید به کاروانسرا * ) استفاده شد.

---

منابع :


H.Field, North Arabian desert archaeological survey

(1) 1920-1950, Cambridge, Mass. 1960;
(2) H.Gaube, "An examination of the ruin of Qas ¤ r Burqu`", in Annual of the Department of Antiquities of Jordan , XIX (1974).

/ ه . گاوبه ( د. اسلام . ضمیمه ) /