responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 943

 

بُرزِش آبادی ، سیّد شهاب الدین عبدالله بن عبدالحیّ مشهدی ، عارف قرن هشتم و نهم هجری (برزش آباد دهی است از دهستان تَبادَکان مشهد؛ رزم آرا، ج 9، ص 53).

برزش آبادی از اقطاب ذهبی و مرید و خلیفة خواجه اسحاق خَتْلانی ، عارف قرن هشتم هجری ، بود و بدین سبب به «اسحاقی »، «ختلانی » و «مجذوب » نیز شهرت یافته است ؛ همچنین از مقطع یکی از غزلهایش معلوم می شود که از سادات حسینی نیز بوده است (برزش آبادی ، ص 52). عبدالله ختلانی ، عارف قرن نهم و مرجوع کنید به لف شرح لمعات عراقی و جز آن به احتمال زیاد همین برزش آبادی است ؛ و آثار به دست آمده بر این امر گواهی می دهد، اگرچه برخی عبدالله ختلانی و برزش آبادی را دو تن دانسته اند (آقابزرگ طهرانی ، ج 9، قسم 3، ص 696، ج 18، ص 138؛ نفیسی ، ج 1، ص 284، 320).

برزش آبادی در حلقة مریدانِ خواجه اسحاق ختلانی بود، تا اینکه خواجه اسحاق خرقة پیر خود میرسیدعلی همدانی را بر تن مرید خود سید محمد پوشانید، و او را «نوربخش » نامید، و بر مسند پیری و ارشاد نشانید، و مریدان را به بیعت او فرمان داد، برزش آبادی از این کار سرباز زد و خواجه اسحاق پس از آگاهی از تمرد او، گفت : «ذَهَبَ عبدالله » (شوشتری ، ج 2، ص 143ـ144؛ معصوم علیشاه ، ج 2، ص 344؛ شیروانی ، ص 292؛ خاوری ، ص 101ـ 105). مریدان خواجه اسحاق کلام وی را دو گونه تفسیر کردند : برخی گفتند مقصود آن است که وی از زمرة مریدان خارج شد و پیروان عبدالله گفتند مقصود آن است که عبدالله طلا شد. پس از شهادت یا درگذشت خواجه اسحاق ختلانی ، برزش آبادی بر مسند ارشاد ذهبیه نشست (شوشتری ، ج 2، ص 145؛ خاوری ، ص .25). برزش آبادی ، شیخ رشیدالدین بیدآبادی (یا بیدآوازی ) را خلیفة خود کرد و وی پس از درگذشت پیر خود جانشین او شد (خاوری ، ص 255؛ معصوم علیشاه ، همانجا).

تاریخ دقیق درگذشت برزش آبادی روشن نیست ؛ خاوری گوید : «مرحوم راز در همین تذکره دو تن از مشایخ همنام را با یکدیگر آمیخته اند : سیدعبدالله برزش آبادی (متوفی حدود 890) با سید عبداللّ'ه ... بلیانی » (خاوری ، ج 1، ص 251، پانویس 1). همو ضمن گزارش یکی از خلفای برزش آبادی ، می گوید :... و خلیفه پس از برزش آبادی ، شیخ رشیدالدین بیدآبادی است ؛ وی میان سالهای 850 تا 860 که سال ارتحال پیر و مرادش بوده ، صاحب طومار و مسند گردیده ... (خاوری ، ج 1، ص 255). همانگونه که آشکار است ، اختلاف 850 تا 890 چهل سال است ؛ از سوی دیگر برزش آبادی شرح لمعات خود را در 864 انجام داده است ، و این تاریخ با سال ارتحالی که خاوری برای پیر بیدآبادی یاد می کند، سازگاری ندارد. سعید نفیسی درگذشت عبدالله ختلانی را 893 یاد کرده که با 890 سه سال اختلاف دارد، و این هم گواه دیگری است بر اینکه عبدالله ختلانی همان برزش آبادی است و بدین ترتیب برزش آبادی در محدودة 890 تا 893 درگذشته است ، و لاکن هیچکدام از این تاریخها قطعیت ندارد. در تعلیقات روضات الجنان ابن کربلائی تبریزی آمده است که قبرش در بیرون دهکدة برزش آباد هم اکنون معروف و زیارتگاه است (ص 582).

آثار شناخته شدة برزش آبادی : 1) دیوان غزل ، با تخلص عبدالله . برخی از غزلهای او در پایان رسالة کمالیه (برزش آبادی ، ص 50 به بعد) چاپ شده است (آقابزرگ طهرانی ، ج 9، قسم 3، ص 696، ج 1، ص 320؛ هدایت ، ج 2، ص 867؛ منزوی ، ج 3، ص 1844)؛ 2) شرح لمعات عراقی (سال تألیف : 864). این شرح با عبارات قوله تألیف شده است و شارح به اشعار خود استشهاد کرده است (نفیسی ، ج 1، ص 384؛ صفا، ج 3، بخش 2، ص 1198؛ برای نسخه های خطی آن رجوع کنید به منزوی ، همانجا)؛ 3) کشف الحجاب (نفیسی ، همانجا)؛ 4) کمالیه (سال تألیف : 827)، رساله ای است در سه اشاره به فارسی ، دربارة مبانی تصوف و اصول سیر و سلوک . این اثر نخستین بار در 1350 به کوشش میرزا احمد تبریزی مشهور به «وحیدالاولیا» در شیراز به چاپ رسیده و سپس در 1346 و 1368 ش ، به کوشش اصغر منتظرصاحب ، تجدید چاپ شده است . برخی از منابع بغلط سال تألیف کمالیه را 1231 یا زمان معاصر پنداشته اند (مشار، ج 4، ص 4138؛
دانش پژوه و افشار، دفتر پنجم ، ص 219).


منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) ابن کربلائی ، روضات الجنان و جنات الجنان ، چاپ جعفر سلطان القرائی ، تهران 1344ـ1349 ش ؛
(3) عبدالله برزش آبادی ، کمالیه ، چاپ اصغر منتظر صاحب ، شیراز 1368 ش ؛
(4) اسدالله خاوری ، ذهبیه : تصوف علمی ـ آثار ادبی ، تهران 1363 ش ؛
(5) محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی ، دفتر پنجم ، تهران 1346 ش ؛
(6) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج 9: استان نهم (خراسان )، تهران 1329 ش ؛
(7) نورالله بن شریف الدین شوشتری ، مجالس المرجوع کنید به منین ، تهران 1354 ش ؛
(8) زین العابدین بن اسکندر شیروانی ، بستان السیاحة ، یا، سیاحت نامه ، تهران 1315؛
(9) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 3، بخش 2، تهران 1363 ش ؛
(10) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1350ـ1355 ش ؛
(11) محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه ، طرائق الحقائق ، چاپ محمد جعفر محجوب ، تهران ( تاریخ مقدمه 1318 ) ؛
(12) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد 1362ـ1370 ش ؛
(13) سعید نفیسی ، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری ، تهران 1363 ش ؛
(14) رضاقلی بن محمد هادی هدایت ، مجمع الفصحا ، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336ـ1340 ش .

/ ابراهیم دیباجی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 943
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست