بَرْدَلَّه ، ابوعبداللّه محمّد العربی بن احمد اندلسی ، قاضیِ مغربیِ عصر حکمرانی مولای اسماعیل * . در دوم جمادی الاخرة 1042 در فاس متولد شد و در 15 رجب 1133 در همانجا درگذشت و در خارج باب گیزه (الجیزه ) بر کرانة چپ وادی فاس (عُدْوَة القَرَویّین ) به خاک سپرده شد.

«بردله » به آن جهت که ریشة غیر عربی دارد در منابع عربی به صورتهای مختلف آمده است . در برخی از آنها قرائتهای تحریف شده ای چون بِن دَلَّه نیز دیده می شود. ازینرو ناهماهنگیهایی در تلفظ اروپایی کلمه نیز دیده می شود: بُرْدُلَه ، بُرْدَلَه ، بِرْدِلّه ، و غیره . شکل اخیر به تلفظ نام خانوادگی موجود در فاس در قرن چهاردهم از همه نزدیکتر است ، و براساس بررسی دقیق نسخ خطی و استفسار از منابع مطلع محلی ، تنها با دوصورتِ بَرْدَلَّه و بُرْدَلَّه سازگار است . اصل اندلسیِ خاندان محمدالعربی ، چنین به ذهن متبادر می کند که این نام در زبانهای مشتق از لاتین اصلاً پسوند تصغیرِ ello ـ و دربارة صفتی بوده که ظاهراً مرادف کلمة pardo به معنای گندمگون و تیره رنگ در زبان کنونی کاستیل است ؛
چنین اسمی البته غریب نیست ( د.اسلام ، ذیل «فلاحَه »، و قیاس کنید با ن ِ . غ . رال . ـه Negrello> و دربارة ـهُ < ـَة (تاء آخر بردله )، نیز قیاس کنید با ابن سیدَة (ابن سیدُه ).

محمدالعربی که قاضی و مدرّسی معزّز بود، ظاهراً رهبر مذهبی محبوب و پرنفوذی نیز به شمار می رفت . در نیمة دوم قرن یازدهم و نیمة اول قرن دوازدهم ، بویژه بین سالهای 1088 و 1118، در مسجد قرویین * در مقامهای مختلف مذهبی ـ «مفتی »، «ناظر الاحْباس » (ناظر اوقاف )، «خطیب »، «امام »، «قاضی » فاس («قاضی الجماعة »)ـ به خدمت مشغول بود؛
ولی به سبب فرمانهای مکرر عزل و نصب از جانب سلطان ، در مقام اخیر وضعی ناپایدار داشت . بدین ترتیب ، از 1088 که جانشین محمدبن حسن مَجّاسی (متوفی 1103) شد، دست کم پنج یا شش بار عزل و نصب شد. در ابتدای کار، گرفتاریهای او ظاهراً معلول این بود که مجّاسی نمی خواست دست از مقام خویش بکشد و گرفتاریهای بعدی او زاییدة سیاستها و رقابتهای محلی بود. در 1116 نزد مولای اسماعیل سعایت کردند که بردله بر جنازة مولای محمد عالِم ، فرزند یاغی سلطان ، نماز گزارده است . اما گویا خشم سلطان به او زیان عمده ای نرساند، زیرا در 1118 به مناسبت کسوف ، در مسجد قرویین به اقامة نماز آیات پرداخت . بردله که مردی بسیار درستکار بود، در یکی از منابع به عنوان «آخرین قاضی عادلِ فاس » وصف شده است .

---

منابع :
(1) مولای سلیمان ، کتاب عنایة اولی المجد بذکرآل الفاسی بن الجدّ ، فاس 1347، ص 26ـ27، 40، و غیره ؛
احمدبن خالد ناصری ، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی ، ج 7، دارالبیضاء 1957، ص 54، 91، 106ـ107، 113. در ابن سوده ، دلیل مورّخ

المغرب الاقصی ، ارجاعاتی به بخشهایی از دو اثری که در کتابخانة خصوصی محمدبن احمد بردله در فاس نگهداری می شود، وجود دارد. یکی از این دو اثر دربارة اوایل دورة علویان و دیگری در باب صلحاء

فاس است ، اما چنین برمی آید که به رغم ارجاعات فهرست ، آنها اثر

(2) پسر محمد العربی باشد ( دلیل ، دارالبیضاء 1960، 1965، ج 1، ص 42 (ح 69)، 145 (ح 525)، ج 2، ص 608 (فهرست )، رجوع کنید به ج 2، ص 441 (ح 2034)؛


(3) EI , s.v. "Fila ¦ h ¤ a. Muslim West" (by G.S. Coln);
(4) Ka ¦ dir ¦ , Nashr al-matha ¦ n  ¦ , new edition and English translation, by Norman Cigar (= part I of a D. Phil. thesis, Oxford 1976 (details in Bulletin of the British Society for Middle Eastern Studies , 3 (1976), 43 f.), I (tr.), 23 and n. 8, 26, 29, 30 f., 35, 46, 54 f.;
(5)  , 94, etc.;
(6) E. Lإvi-Proven  al, Les historiens des Chorfa , Paris 1922, 306 (see references in n.I), 309, 312, 403.

/ لاتام ( د. اسلام . ضمیمه ) /