بَرْدَعی ، ابوبکر محمدبن عبداللّه ، فقیه اصولی ، از خوارج قرن سوم و چهارم . او را به بَرْدَعه (نام کنونی : بَردَه در جمهوری آذربایجان ) نسبت داده اند (سمعانی ، ج 2، ص 152ـ 155؛ ابن ماکولا، ج 1، ص 479، پانویس ؛ نیز رجوع کنید به دایرة المعارف فارسی ، ذیل «برذعه »).

از سرگذشت بردعی و آغاز و انجام زندگانی او اطلاعی در دست نیست . ابن ندیم (ص 295) و به پیروی او بغدادی (ج 2، ص 40) و دیگران (از جمله : زرکلی ، ج 6، ص 224)، بردعی را در شمار فقهای خوارج یاد کرده اند. ابن ندیم می گوید، بردعی را در 340 دیده که با آنکه از فقهای خوارج بوده ، خود را پیرو مذهب اعتزال می خوانده و با هم مأنوس بوده اند. آنگاه آثار او را که بیشتر نوشته های فقهی است از قول خود او نام می برد. بغدادی (همانجا) بخطا، سال وفات او را 340، یعنی همان سالی که ابن ندیم او را دیده بوده است ، یاد می کند. این آثار از اوست : 1) الاحتجاج علی المخالفین ؛ 2) الاذکار و التحکیم ؛ 3) الامامة ؛ 4) الأیمان و النّذر ؛ 5) التّبصّر للمتعلّمین ؛ 6) تحریم السّکر ؛ 7) تذکرة الغریب فی الفقه ؛ 8) الجامع فی اصول الفقه ؛ 9) الدّعاء ؛ 10) الرّد علی المخالفین فی الفقه ؛ 11) الرّد علی من قال بالمتعة ؛ 12) السنّة الجماعة ؛ 13) المرشد فی الفقه ؛ 14) الناسخ و المنسوخ فی القرآن ؛ 15) الناکثین ؛ و 16) نقض کتاب ابن الراوندی فی الامامة (ابن ندیم ، همانجا؛ بغدادی ، ج 2، ص 40ـ41).

از این آثار، بویژه یکی الجامع فی اصول الفقه و دیگری الرّدّ علی من قال بالمتعة جالب توجه است . اولی را شاید بتوان در زمرة نخستین تألیفات خوارج در موضوع اصول فقه دانست و دومی جهت گیری او را در برابر فقهای شیعه نشان می دهد.

---

منابع :
(1) ابن ماکولا، الاکمال ، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1381ـ1386؛
(2) ابن ندیم ، کتاب الفهرست ، چاپ رضا تجدد، تهران 1350 ش ؛
(3) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین : اسماء المرجوع کنید به لفین و آثار المصنفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون ، ج 6، بیروت 1402/1982؛
(4) دایرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345 ش ؛
(5) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(6) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، ج 2، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1383/ 1963.

/ ابراهیم دیباجی /