responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 840

 

براآن ، (یا براهان / برائان )، دهستان و بخش حومه (مرکزی ) در مرکز و جنوب شرقی شهرستان اصفهان . محدود است : از شمال به دهستانهای قُهاب و سَجْزی ؛ از مشرق به دهستانهای سجزی ، هَرْند و جَرقویة سفلی ؛ از جنوب به جرقویة سفلی و دهستانی از حومة سفلی (شهرستان قُمشه یا شهرضا)؛ از جنوب غربی به حومة سفلی ؛ و از مغرب به دهستانِ کِرارِج و حومة اصفهان . زاینده رود آن را به براآن شمالی (جمعیت طبق سرشماری 1365: 509 ، 13 تن ) با 39 آبادی ، و براآن جنوبی (جمعیت طبق سرشماری 1365: 911 ، 13 تن ) با سی آبادی ، تقسیم می کند.

ارتفاعات شیدون و کلاه قاضی در جنوب این دهستان با جهت غربی ـ شرقی امتداد دارد که مرتفعترین قله های آن شیدون (116 ، 2 متر) و کلاه قاضی (476 ، 2 متر) است . اراضی براآن جنوبی با دو آبراه منشعب از زاینده رود آبیاری می شود؛ و علاوه برآن ، چندین رشته قنات در دهستان براآن جریان دارد. براآن منطقة کشاورزی است و محصول عمدة آن غلات و فراورده های باغی است . در دورة ناصرالدین شاه ، محصول برنج آن (به نام برنج شهری ) شهرت داشته است (ارباب اصفهانی ، ص 122).

از صنایع دستی فرش بافی ، و از صنایع جدید احداث مرغداری در براآن جنوبی است . دامداری در آنجا رواج دارد. معدن نمکی نیز در تیمارَت (از آبادیهای براآن شمالی ) وجود دارد (جناب اصفهانی ، ص 128). راه اصلی اصفهان ـ نائین ـ یزد از براآن شمالی می گذرد و راههای شوسة اصفهان ، آن را با آبادیهای اصفهان پیوند می دهد.

بزرگترین دهکده های براآن عبارت اند از: 1) زِیار (جمعیت طبق سرشماری 1365: 473 ، 2 تن ) که در براآن جنوبی در ارتفاع 520 ، 1 متری و در 33 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان ، در کنار راه اصلی اصفهان ـ حسین آباد واقع است و زیارتگاهی به نام سلطان ابراهیم ، با مناره های قدیمی ، دارد. 2) دهکدة بَرسیان * (جمعیت طبق سرشماری 1365: 395 ، 1تن ) که در براآن شمالی در ارتفاع 512 ، 1 متری و در بیست کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است و زیارتگاههایی به نام شاه مراد و شاه مردان و امامزاده شاه لَنگر و امامزاده شمس الله و نیز کاروانسرایی از دورة صفویه دارد (کیانی و کلایس ، ج 1، ص 76). در این دهکده ، خرابه های مسجدی نیز برجای مانده است که متعلق به دورة سلجوقیان است و مناره ای با کتیبه ای مورخ 491 دارد (هنرفر، ص 175). 3) دهکدة جار (یاگار/ غار؛ جمعیت طبق سرشماری 1365: 474تن ) که در براآن جنوبی در ارتفاع 537 ، 1 متری و در 24 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است . در این دهکده ، منارة مخروبه ای با کتیبه ای مورخ 515 به خط کوفی (در قاعدة مناره ) دیده می شود که بنای آن منسوب به سیدالرؤساست . ظاهراً این مناره در کنار مسجدی (با تاریخ بنای 660) بوده که خرابه های آن هنوز باقی است (همان ، ص 182ـ185). 4) دهکدة اَزیران (جمعیت طبق سرشماری 1365: 625تن ) که در براآن جنوبی در ارتفاع 530 ، 1 متری و در 27 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است و زیارتگاهی به نام علی بن موسی کاظم دارد. ظاهراً آتشکده ای از دورة ساسانیان وجود داشته که پس از اسلام ، مسجد در جای آن ساخته شده است (رفیعی مهرآبادی ، ص 13)؛ این مسجد متعلق به قرن هشتم است (مشکوتی ، ص 37). 5) دهکدة سِرش بادران (یا سرو شفادران / سرش بادرون ؛ جمعیت طبق سرشماری 1365: 357 ، 1تن ) که در ارتفاع 550 ، 1 متری و در 21 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است . مسجدی از دورة شاه طهماسب اول (حک : 919ـ984) دارد که بنای آن به محمد سروشفادرانی منسوب است و کتیبه ای در سردرِ مسجد آن دیده می شود (هنرفر، ص 860). پل سروش بادران در کنار این دهکده بر مسیر قدیمی زاینده رود قرار گرفته است (ارباب اصفهانی ، ص 112) جای این دهکده آتشکدة سروش بادران بوده که زمانی جزو ده حروان از دهستان جِی (حمزة اصفهانی ، ص 51؛ مجمل التواریخ والقصص ، ص 67؛ ارباب اصفهانی ، ص 296) و گاهی جزو بلوک براآن (هنرفر، همانجا)، و زمانی هم جزو دهستان کرارج (رزم آرا، ج 10، ص 109) بوده است ؛ ولی طبق آخرین تقسیمات کشوری جزو دهستان جی محسوب می شود (مرکز آمار ایران ، ص 44).

پیشینه . گذشتة پیش از اسلام براآن روشن نیست . به نوشتة ابونُعیم ، در 21، یزدگرد بعد از آگاهی از خبر شکست سپاه خود از مسلمانان در اصفهان ، با خانواده و حشم خود از کاشان حرکت کرد و در راه از ده واذِنان (یا وازِنان ) از رستاق براآن گذشت و به شهر جی رفت (ج 1، ص 29). جغرافیانویسان اسلامی در قرن سوم نیز براآن را از رستاقهای (هر رستاق مشتمل بر چند ده ) اصفهان ذکر کرده اند (ابن خرداذبه ، ص 20؛ ابن حوقل ، ص 363). به نوشتة ابن رسته ، از آبادیهای آن اَباذ بود (ص 159) که احتمالاً مطابق با دهکدة آباذ کنونی ، در دهستان براآن ، در چهل کیلومتری جنوب شرقی اصفهان ، است . یاقوت حموی می گوید که در قرن هفتم براآن از رستاقهای اصفهان محسوب شد (ج 1، ص 294). وی همچنین قریة جار را از قراء ( رستاق براآن ) اصفهان و از رجال براآن از ابوبکر جاری براآنی نام می برد (ج 1، ص 531). در قرن هشتم ، به نوشتة حمدالله مستوفی (ص 51) در اصفهان ناحیة براآن هشتاد پاره دیه داشته که مهمترین آنها از این قرار بوده است : برسیان (در بیست کیلومتری جنوب شرقی اصفهان )؛ اَسکَشان ظاهراً مطابق با دهکدة حسین آباد (اشکَشان کنونی در 28 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است )؛ رِنین (؟)؛ سِمنارْت (در یک نسخة خطی ، تمنارت ) ظاهراً مطابق با دهکدة تیمیارَت کنونی در سی کیلومتری جنوب شرقی اصفهان ؛ جوزْدان در پانزده کیلومتری جنوب شرقی اصفهان ؛ فساران در 22 کیلومتری جنوب اصفهان ؛ کومان (در یک نسخة خطی کوهان ) ظاهراً مطابق با دهکدة کوهان کنونی ، در هجده کیلومتری جنوب شرقی اصفهان ؛ کاخ ، احتمالاً مطابق با دهکدة کاج کنونی در هجده کیلومتری جنوب شرقی اصفهان ؛ و دادمان (؟).

در دورة صفویه ، طبق طومار شیخ بهائی ، بلوک براآن چهار روز سهم آب داشت (شفقی ، ص 92). به گفتة لاکهارت (ص 173) این احتمال وجود دارد که محمود افغان در 1134، در لشکرکشی به اصفهان ، وارد براآن شده و در آبادی سروش بادران ، اقدام به تقسیم بندی لشکر خود کرده باشد. در 1199، در بلوک براآن جنگی بین علیقلی خان کازرونی ، سردار زند، با محمدحسین خان و اسماعیل خان عرب درگرفت و به شکست کازرونی انجامید (موسوی اصفهانی ، ص 289). در 1201، محمدخان زند به بلوک براآن لشکر کشید و با هزار سوار و پیاده با لشکریان جعفرقلی خان قاجار به نبرد پرداخت ، اما چون بعد از یک هفته نبرد، اسماعیل خان عرب ، همپیمان او، تنهایش گذاشت ، از ادامة جنگ منصرف و با سپاه خود روانة یزد شد (همان ، ص 302ـ303).

به نوشتة ارباب اصفهانی ، در دورة قاجاریه ، بلوک براآن در دو طرف زاینده رود قرار داشت و حدود چهار ماه از آب زاینده رود محروم بود و گندم و جو و تریاک و شَلتوک و جوزَق در آنجا به عمل می آمد (ص 97، 305ـ306). اعتمادالسلطنه نیز به قریه ای به نام براآن در اصفهان اشاره می کند (ج 1، ص 323). امروز در دهستان براآن نهری به نام آسیاب و باغخانه وجود دارد که چون نام آن در طومار شیخ بهائی نیامده ، ظاهراً بعداً احداث شده است . برخی زمان احداث آن را به دورة حکومت ظل السلطان نسبت می دهند (شفقی ، ص 90ـ91).


منابع :
(1) ابن حوقل ، کتاب صورة الارض ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(2) ابن خرداذبه ، کتاب المسالک والممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(3) ابن رسته ، الاعلاق النفیسه ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(4) احمدبن عبدالله ابونعیم ، کتاب ذکر اخبار اصبهان ، لیدن 1931ـ1934؛
(5) محمدمهدی بن محمدرضا ارباب اصفهانی ، نصف جهان فی تعریف الاصفهان ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1340 ش ؛
(6) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مرآة البلدان ، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث ، تهران 1367ـ 1368 ش ؛
(7) ایران . وزارت جهاد سازندگی . واحد آمار و برنامه ریزی ، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان اصفهان ، تهران 1363 ش ؛
(8) ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیایی ارتش ، فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 71 : اصفهان ، تهران 1367 ش ؛
(9) علی جناب اصفهانی ، الاصفهان ، اصفهان 1349 ش ؛
(10) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی ، کتاب نزهة القلوب ، چاپ گی لسترنج ، تهران 1362 ش ؛
(11) حمزة بن حسن حمزة اصفهانی ، تاریخ پیامبران و شاهان ، ترجمة جعفر شعار، تهران 1346 ش ؛
(12) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج 10: استان دهم (اصفهان ) ، تهران 1355 ش ؛
(13) ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی ، آثار ملی اصفهان ، تهران 1352 ش ؛
(14) سیروس شفقی ، جغرافیای تاریخی اصفهان ، اصفهان 1353 ش ؛
(15) محمدیوسف کیانی ، ولفرام کلایس ، فهرست کاروانسراهای ایران ، تهران 1362ـ 1368 ش ؛
(16) لارنس لاکهارت ، انقراض سلسلة صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران ، ترجمة مصطفی قلی عماد، تهران 1364 ش ؛
(17) مجمل التواریخ والقصص ، چاپ بهار، تهران 1318 ش ؛
مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان

(18) اصفهان ، تهران 1368 ش ؛
(19) نصرت الله مشکوتی ، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، تهران 1349 ش ؛
(20) محمدصادق موسوی اصفهانی ، تاریخ گیتی گشا ، با مقدمة سعید نفیسی ، تهران 1363ش ؛
(21) نقشة استان اصفهان به تفکیک شهرستان ، بخش ، دهستان و نقاط شهری ، تهران 1364 ش ؛
(22) لطف الله هنرفر، گنجینة آثار تاریخی اصفهان ، اصفهان 1344 ش ؛
یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1876، چاپ افست تهران 1965.

/ صنوبر منصوری ـ گروه جغرافیا /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 840
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست