بدیع الزّمان میرزا ، آخرین امیر جغتایی ـ تیموری بدخشان ، به نقل بیشتر تواریخ . به روایتی نوادة دختری سلیمان میرزا یا سلیمان شاه (محمودبن امیروالی ، گ 70 پ ؛ حاجی میرمحمد سلیم ، گ 167 ر)، پسر عمّ بابر و از اخلاف تیموربود (لوویک ، 1965، ص 222)، و به روایت دیگر از نوادگان دختری محمد حکیم میرزا یکی از احفاد تیمور (محمودبن امیروالی ، گ 69 ر) که در 12 شوال 1011 درگذشته یا کشته شده است .

به رغم اخراج تیموریان از ماوراءالنهر و خراسان در اوایل قرن دهم ، بدخشان تا یک قرن بعد همچنان مرکز قدرت جغتایی ـ تیموری باقی ماند؛ نخست سلیمان میرزا (920ـ997) سپس شاهرخ میرزا (حک : 983ـ992)، نوادة دیگر تیمور و رقیب سرسخت سلیمان میرزا برآنجا فرمانروایی داشتند (لوویک ، 1972، ص 285). در 992 عبداللّه خان بن اسکندر شیبانی ، بدخشان و شهر عمدة آن قندوز را از چنگ شاهرخ درآورد، اما طولی نکشید که حکومت دوباره به دست تیموریان افتاد.

به نوشتة اندیجانی در تاریخ راقمی (گ 202 ر) بدیع الزمان میرزا قُنْدوز و بدخشان را از شاهرخ بازستاند و او را کشت ، اما به گفتة ابوالفضل علاّ می (به نقل لوویک ، 1972، ص 285)، شاهرخ در 1016 به مرگ طبیعی درگذشت . پس از اینکه تُغای تیموریان در 1007ـ1009 در ماوراءالنهر و بلخ بر شیبانیان * پیروز شدند، بدیع الزمان میرزا نخست بر حکومت ایشان گردن نهاد، اما در 1011، هنگامی که تغای تیموریان درگیر یکی از حملات صفویان به بلخ به سرکردگی شاه عباس بودند، با جهانگیر شاه وارد مذاکره شد (محمودبن امیر والی ، گ 69 ر). پس از شکست و عقب نشینی صفویان ، و ظاهراً بی نتیجه ماندن مذاکره با جهانگیر، بدیع الزمان میرزا ناگزیر شد که به تنهایی با سپاه تغای تیموریان روبرو شود، و در نتیجه اندکی پس از سقوط قلعه اش در قندوز کشته شد (همان ، گ 70 پ ؛ اندیجانی ، گ 202 ر؛ حاجی میرمحمد سلیم ، گ 167 ر).

شواهدی در دست است که بدیع الزمان میرزا آخرین امیر تیموری نبوده و وفاداری بدخشانیان به این سلسله کاملاً از میان نرفته بوده است . بنا به اشارة یکی از منابع ، فرمانده سپاه تغای تیموریان ، میرزا محمد زمان یکی از پسران شاهرخ را به حکومت بدخشان گماشت . وی مدت یک سال حکومت کرد و سپس به دست یکی از مدعیان حکومت شیبانی که پس از شکست از تغای تیموریان به وی پناه آورده بود کشته شد (حاجی میرمحمدسلیم ، همانجا؛
اندیجانی ، همانجا).

---

منابع :
(1) شرف الدین بن نورالدین اندیجانی ، تاریخ راقمی ، نسخة خطی انجمن سلطنتی آسیایی ، ش 166؛
(2) حاجی میرمحمدسلیم ، سلسلة السلاطین ، نسخة خطی کتابخانة بادلیان ، ش 169؛
(3) محمودبن امیروالی ، بحرالاسرار فی مناقب الاخیار ، نسخة خطی کتابخانة دیوان هند، ش 575؛


(4) N.S. Lowick, ،، Coins of Sulaiman Mirza of Badakhshan,'' Numismatic chronicle, ser. 7,5 (1965), 221-229;
(5) idem, ،، More on Sulaiman Mirza and his contemporaries,'' ibid., 12 (1972).

) / ایرانیکا / ر. د. مک چزنی (