responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 747

 

بدربن حسنویه بَرْزَکانی امیر ناصرالدین ابونجم (حک : 369ـ 405) فرزند حسنویه بن حسین ، از امرای سلسلة مستقل محلی بنوحسنویه در غرب ایران ، رئیس تیرة بَرْزَکانی (برزینی ) از تیره های کردان ، که مسعودی از آن یاد کرده است (ص 78). حسنویه بخش مهمی از کردستان ایران را به تصرف درآورد (ح 348) و قلعة سَرّماج را بر فراز کوهی نزدیک بیستون بنا کرد و تختگاه خود ساخت . نفوذ و اقتدار خاندان او تا حدود خوزستان و آذربایجان رسید و حکمرانی آنان بیش از شصت سال دوام یافت .

از بنوحسنویه سه تن به حکومت رسیدند که بدربن حسنویه دومین ایشان بود. هنگامی که امیرعضدالدوله از بغداد به همدان آمد (محرم 370)، چهارتن از فرزندان حسنویه (عبدالرزاق ، ابوالعلا، ابوعدنان وبختیار) را بازداشت ، و سه تن دیگر (ابونجم بدر، عاصم و عبدالملک ) را بنواخت و سرکردگی کردان را به بدربن حسنویه سپرد؛ ولی در مدتی که عضدالدوله به ساماندهی امور «بال * » و واگذاری آن منطقه به برادر فرمانبردار دیگرش ـ امیر مؤیدالدولة دیلمی (حک : 366-373) سرگرم بود، عاصم بن حسنویه سرکشی کرد. امیرعضدالدوله لشکری فرستاد که او را گرفتار کردند و هنگام بازگشت به بغداد (ربیع الا´خر 370) همة پسران حسنویه را، جز بدر، با خشونت از دم تیغ گذرانید و همة قلاع و ذخایر ایشان را گرفت . تنها ابونجم بدربن حسنویه را که مردی خردمند و دوراندیش بود برسرکار خود بازگذارد و امارت او را در کردستان به رسمیت شناخت و برای جنگ با فخرالدوله ، به یاری مؤیدالدوله فرستاد (مسکویه ، ج 2، ص 414ـ416؛ ابوشجاع روذراوری ، ص 11ـ16؛ ابن اثیر، ج 8، ص 706ـ 708، ج 9، ص 6). عضدالدوله و مؤیدالدوله در 372 و 373 درگذشتند. بدر فرمانروایی خود را با کاردانی تمام در میان نیروهای متخالف دیلمی مستقر ساخت ، چندانکه از همه سو خواهان اتحاد با او بودند یا به دربار او پناه می آوردند. امیرشرف الدولة بن عضدالدوله که عراق را در 376 تسخیر کرد، قراتکین جَهْشیاری را برای سرکوبی بدربن حسنویه اعزام داشت . جهشیاری در آن پیکار شکست خورد و گریخت و بدربن حسنویه بر سراسر جبال چیره شد (ابوشجاع روذراوری ، ص 139ـ140؛ ابن اثیر، ج 9، ص 52 ـ53). پس از درگذشت شرف الدوله در 379 که برادر کوچکش بهاءالدولة بن عضدالدوله (حک : 379-403) به امارت رسید، امیر فخرالدوله به تحریک وزیر نامدار خود، صاحب بن عبّاد طالقانی (326ـ385)، به اندیشة تسخیر عراق روی به خوزستان نهاد و در این سفر بدربن حسنویه همراه او بود. این لشکرکشی گرچه به دلایل نظامی کامیابی نداشت ، پیوندهای خانوادگی میان آل بویه و بنوحسنویه را فراهم کرد (ابوشجاع روذراوری ، ص 164،170؛ ابن اثیر، ج 9، ص 64؛ مجمل التواریخ والقصص ، ص 396). امیر فخرالدولة دیلمی در 387 درگذشت و کشور او میان دو فرزند خردسالش مجدالدوله (حک : 387-420 در ری و پیرامون آن ) و شمس الدوله (حک : 387- ح 412 در همدان تا کرمانشاه ) تقسیم شد. مادر ایشان ، سیّده شیرین (امّالملوک ، متوفی 419 دختر سپهبد شروین رستم بن مرزبان طبرستانی ) نیابت پادشاهی آنان را به عهده گرفت و اصفهان را، که فرزند دیگرش عین الدوله ابوشجاع بویة بن فخرالدوله نامزد آنجا بود، به پسردایی خود ابوجعفر محمدبن دشمنزیار علاءالدوله (کاکویه ) واگذاشت ( مجمل التواریخ والقصص ، ص 395-398). در آن سالها کار بدربن حسنویه بیش از پیش بالا گرفت تا جایی که امیر بهاءالدوله در تسخیر خوزستان و فارس از او یاری خواست (388)، و در این سال به فرمان خلیفه به امارت رسید و به «ناصرالدین والدوله » ملقب شد. امیران و وزیرانِ گریخته از دربارها به او پناه می بردند و از او یاری می جستند (همان ، ص 398؛ ابن اثیر، ج 9، ص 141،144). در عین حال ، عقل معاش بدربن حسنویه کم از سیاست دانی او نبود؛ علاوه بر امارت و اقطاعداری ، داد و ستد فرآورده ها را در ناحیة تحت حکومت خود در انحصار گرفت (ابوشجاع روذراوری ، ص 452ـ 455؛ ابن اثیر، ج 9، ص 178). سرانجام اتحاد بدربن حسنویه با امیر بهاءالدوله به هم خورد، به طوری که یک بار گروهی از امرا به تحریک بدر و رهبری ابوجعفر حجّاج شهر بغداد را محاصره کردند که با آمدن ابوعلی عمیدالجیوش سردار امیربهاءالدوله پس از فیصلة کار خوزستان به آنجا، پراکنده شدند. اما بدربن حسنویه با اعزام دسته های کردان ، نواحی شرقی دجله را از دست رافع بن مَقْن گرفت و غارت کرد و عمیدالجیوش بار دیگر با سپاهی به مقابلة وی آمد. سرانجام ، کار آن دو به مصالحه کشید و بدر با پرداخت مال ، دل امیربهاءالدوله را به دست آورد (ابن اثیر، ج 9، ص 192ـ197). چون اختلاف امیرمجدالدوله دیلمی با مادرش سیده خاتون در امر پادشاهی به نزاع کشیده شد، سیده به بدربن حسنویه پناه آورد تا از او یاری بگیرد (397). بدر نیز ابوعیسی شادی بن محمد، حکمران اسدآباد همدان ، را همراه با سپاهی به ری فرستاد. آنها ری را گرفتند و این بار شمس الدوله را به پادشاهی برداشتند و مجدالدوله زندانی شد. ولی پس از یک سال ، سیده از فرزندش شمس الدوله روی برتافت و باز مجدالدوله را به پادشاهی برداشت . شمس الدوله از بدربن حسنویه مدد خواست اما از بدر جز فرستادن دسته ای کُرد یاری مؤثر دیگری ساخته نبود، زیرا اختلاف او با فرزندش هلال بن بدر بالا گرفته بود، اختلافی که سرانجام دودمان آنان را بر باد داد (همان ، ج 9، ص 203ـ204؛ مجمل التواریخ والقصص ، ص 398؛ حمدالله مستوفی ، ص 421).


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1385-1386/1965-1966؛
(2) ابن فُوَطی ، تلخیص مجمع الا´داب ، جزء 4، قسم 4، چاپ مصطفی جواد، دمشق ( بی تا. ) ، ص 729-730؛
(3) محمدبن حسین ابوشجاع روذراوری ، ذیل کتاب تجارب الامم ، چاپ آمدروز، مصر 1334/1916؛
(4) پرویز اذکائی ، فرمانروایان گمنام ، ج 1، تهران 1367 ش ، ص 129-145؛
(5) عباس اقبال آشتیانی ، تاریخ مفصل ایران ، ص 161-185؛
(6) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، چاپ عبدالحسین نوائی ، تهران 1362 ش ؛
(7) ادوارد ریترفون زامباور، معجم الانساب والاسرات الحاکمة فی التاریخ الاسلامی ، ترجمة زکی محمد حسن بک و حسن احمد محمود، قاهره 1951، ص 321-327؛
(8) مجمل التواریخ والقصص ، چاپ بهار، تهران 1318 ش ؛
(9) علی بن حسین مسعودی ، التنبیه والاشراف ، چاپ عبدالله اسماعیل صاوی ، قاهره ( 1357 ) ؛
(10) همو، مروج الذهب و معادن الجوهر ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، مصر 1384-1385/1964-1965، ج 2، ص 122-132؛
(11) احمدبن محمد مسکویه ، کتاب تجارب الامم ، ج 2، چاپ آمدروز، مصر 1333/1915؛


(12) C.E. Bosworth, ûThe early Ghaznavidsý, in The Cambridge history of Iran , iv, Cambridge 1975, 176;
(13) Heribert Busse, ûIran under the Bu ¦ ydisý, in The Cambridge history of Iran , iv, Cambridge 1975, 270, 291, 293;
(14) EI , s.v. H ¤ asanwayhý (by C. Cahen).

/ پرویز اذکائی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 747
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست