responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7219

صباحی بیدگلی کاشانی ، حاجی سلیمان، متخلص به صباحی، از شاعران ایرانی قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم.

از تاریخ دقیق تولد صباحی اطلاعی نیست، اما از قرائنی، از جمله قدیم‌ترین مادّه تاریخی که از او به جامانده و آن را در سال 1149 سروده است، می‌توان حدود آن را حدس زد (دیوان صباحی، مقدمۀ پرتو بیضائی، ص14). وی در بیدگل، از توابع کاشان، به دنیا آمد(آذربیگدلی، ص531؛‌ عبداللطیف‌خان شوشتری، ص221). در کودکی، پدرش را از دست داد(دیوان صباحی، مقدمۀ پرتو بیضائی، ص4؛ صباحی بیدگلی، 1338ش، ص153). در جوانی به حج رفت (آذربیگدلی، ص531؛ فاضل گروسی، ص534). به مهارت او در ریاضی و هندسه اشاره شده است (غفاری کاشانی، ص416؛ فاضل گروسی،همانجا). در زلزلۀ شدید کاشان در 1196، وی خانوادۀ خود را از دست داد و در این باره مرثیه ای سرود (دیوان صباحی، مقدمۀ پرتو بیضائی، ص16؛ صباحی بیدگلی، 1338ش، ص148).

صباحی یکی از مهم ترین شخصیتهای بازگشت ادبی است و همراه با محمد شعله (متوفی 1160)، مشتاق اصفهانی (متوفی 1171)، لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی (متوفی 1195)، سیداحمد هاتف اصفهانی (متوفی 1198)، آقامحمد عاشق اصفهانی (متوفی 1181) و ملاحسین رفیق اصفهانی (متوفی 1226) از تتبع سبک هندی چشم پوشید و از شیوۀ متقدمان پیروی نمود (دیوان صباحی،‌ مقدمۀ‌ پرتو بیضائی، ص5). او با هاتف، شهاب ترشیزی (متوفی 1215) ‌و آذر دوستی و معاشرت داشت (هدایت، ج2، بخش دوم ، ص813)‌ و ظاهراً تخلص خود را از آذر گرفته است (آذربیگدلی، ص531؛ فاضل گروسی، همانجا). صبای کاشانی متخلص به صبا (متوفی 1238) و میرزامحمدصادق بزمی بیدگلی متخلص به بزمی، از شاگردان صباحی بودند و هر دو، تخلص از او دارند. صباحی در سرودن مرثیه مهارت داشت و چهارده بندی که به تقلید از محتشم کاشانی (متوفی 996) در رثای حضرت سیدالشهداء سروده، بر تمام ترکیب‌بندهایی که به تقلید از محتشم ساخته شده است مزیت دارد (دیوان صباحی، مقدمۀ پرتوبیضائی، ص5). او در سرودن مادّه تاریخ هم تبحر داشته است (همانجا).

صباحی علاوه بر مدایحی که در نعت رسول اکرم و ائمۀ اطهارعلیهم السلام سروده است، به مدحِ محمدجعفرخان زند، آقامحمدخان قاجار، فتحعلیشاه قاجار، امیرمحمدحسین خان شیبانی و عبدالرزاق‌خان کاشی نیز پرداخته است (همان، ص6).

سال وفات صباحی را 1207 نوشته اند ، به استناد مادّه تاریخی از میرسیدمحمد سحاب (متوفی 1222)، فرزند هاتف‌ اصفهانی، که بدین صورت ضبط شده است:« غرض کلک سحاب از بهر ضبط سال تاریخش/ بگفتا آه کزملک فصاحت شد سلیمانی»(فاضل گروسی، ص534؛ عبدالرزاق دنبلی، ص215)، اما بنا بر مادّه تاریخی که از صباحی به سال 1212 به جا مانده و قصیده‌ای که به مناسبت جلوس فتحعلیشاه قاجار در همین سال سروده، گویا در بیت سحاب تحریفی روی داده و ظاهراً مصراع دوم این بیت در اصل چنین بوده است:« ‌بگفتا وای کزملک فصاحت شد سلیمانی.» با این فرض، وی در 1218 درگذشته است. او را در قبرستان غربی بیدگل به خاک سپردند(دیوان صباحی، مقدمۀ پرتوبیضائی، ص13 ـ14). دیوان صباحی در 1338ش، با تصحیح و مقدمۀ‌ حسین پرتوبیضائی، به چاپ رسید. احمد کرمی نیز در 1365ش این دیوان را مجدداً تصحیح و چاپ کرد.


منابع :
(1) حسن امداد، انجمن‌های ادبی شیراز (از اواخر قرن دهم تا به امروز)، تهران 1372ش؛
(2) صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران 1338ش؛
(3) صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، چاپ احمد کرمی، تهران 1365ش؛
(4) لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، چاپ میرزا هاشم محدّث، تهران 1378ش؛
(5) احمد خاتمی، پژوهشی در سبک هندی و دورۀ بازگشت ادبی، تهران 1371ش؛
(6) همو، تاریخ ادبیات ایران در دورۀ بازگشت ادبی از سقوط صفویه تا استقرار مشروطه، تهران 1373ش؛
(7) عبدالرزاق دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، چاپ ع. خیامپور، تبریز 1342ش؛
(8) سیداحمد دیوان‌بیگی شیرازی، حدیقة‌الشعرا، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران 1365ش؛
(9) عبداللطیف‌خان شوشتری، تحفة‌العالم و ذیل‌التحفه، چاپ صمد موحّد، تهران 1363ش؛
(10) ابوالحسن غفّاری کاشانی، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبائی‌مجد، تهران 1369ش؛
(11) فاضل¬خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، چاپ توفیق سبحانی، تهران 1376ش؛
(12) رضاقلی‌خان هدایت، مجمع‌الفصحا، چاپ مظاهر مصفّا، تهران 1382ش.
/ مونا ولی‌پور /



تاریخ انتشار اینترنتی: 16/08/1391

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7219
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست