responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7188

خلدبرين ، خلدبرين، كتابى در تاريخ عمومى به فارسى از آغاز تا سده يازدهم، تأليف ميرزا محمديوسف واله اصفهانى*، مورخ، اديب و ديوانى دوره صفويه. واله اصفهانى اين كتاب را در ايام سلطنت شاه سليمان اول صفوى (حك : 1078ـ1105) نوشت. او ابتدا قصد داشت كتاب را حدائق‌الخلد بنامد اما منصرف شد و نام خلدبرين را برگزيد. خلدبرين در هشت روضه و يك خاتمه تأليف شده است. نام روضه‌هاى آن عبارت است از: در تاريخ پيامبران و پادشاهان پيش از اسلام؛ در تاريخ پيامبر اسلام صلى‌اللّه عليه‌وآله‌وسلم و امامان شيعه؛ در تاريخ خاندان اموى و عباسى؛ در تاريخ دودمانهاى هم‌روزگار خلفاى عباسى؛ در تاريخ چنگيزخان مغول و خاندان او؛ در تاريخ تيمور و جانشينان او؛ در تاريخ سلسله‌هاى قراقوينلو و آق‌قوينلو و ديگر بازماندگان تيمور؛ در پادشاهى صفويان. روضه هشتم بيشترين بخش كتاب را شامل مى‌شود و در برگيرنده هفت حديقه بدين‌ترتيب است: در سرگذشت شاه اسماعيل اول صفوى (حك : 906ـ930) و شرح احوال مشاهير سادات و شعرا و اديبان؛ در سرگذشت شاه طهماسب اول (حك: 930ـ984) و شرح احوال اميران و هنرمندان آن دوره؛ در سرگذشت شاهزاده مظفر و شاه اسماعيل دوم (حك : 984ـ985) و شاهزادگان ديگر؛ در سرگذشت سلطان محمد خدابنده (حك : 985ـ996)؛ در سرگذشت شاه‌عباس اول (حك : 996ـ1038)؛ در سرگذشت شاه صفى (حك : 1038ـ1052)؛ و در سرگذشت شاه عباس دوم (حك : 1052ـ1077). خاتمه كتاب نيز در شرح حال شاه سليمان اول صفوى (حك : 1077ـ1105) است (رجوع کنید به واله اصفهانى، 1372ش، ص 2ـ5، پيشگفتار محدث، ص چهارده). مطالب كتاب ذيل ايام سلطنت هر پادشاه براساس سال هجرى قمرى و بيشتر با فصل بهار و عيد نوروز آغاز شده و معمولا نام تركى سالها نيز آمده است. سپس، رويدادهاى مهم آن سال، گاهى با ذكر روز و ماه، شرح داده شده و مؤلف هر كدام از پادشاهان صفوى را با يكى از القاب معروف آنها نام برده است (براى نمونه رجوع کنید به همان، ص 125، 325، 610).

واله اصفهانى از منابع پيش از خود بهره برده و در بسيارى موارد، اثرش استنساخى از آن آثار است، به خصوص از نفحات‌الانس*، ظفرنامه يزدى، تاريخ عالم‌آراى عباسى*، فتوحات شاهى از ابراهيم امينى هروى*، صفوة‌الصفا*، حبيب‌السير*، احسن‌التواريخ*، ذيل تاريخ عالم آراى عباسى، عباسنامه، و به طور غيرمستقيم از خلاصة‌التواريخ، تأليف قاضى احمد منشىِ قمى* (واله اصفهانى، 1380ش، مقدمه نصيرى، ص بيست‌وهفت؛ رياض‌الاسلام، ص 245). واله اصفهانى در بيان حوادث عصر خويش از مشاهدات شخصى و شنيده‌هايش و اطلاعات دربارى مدد گرفته است (ثواقب، ص 81). وى در تدوين اثرش از ذكر مآخذ و منابع خوددارى كرده و از اين‌رو به او انتقاد شده است (رجوع کنید به گلچين معانى، ج 2، ص 618). با اين همه، اين كار از ارزش كتاب نمى‌كاهد. خلدبرين علاوه بر دارا بودن اطلاعات تاريخى، مطالبى را به ذكر اميران، سادات، مشايخ، علما و هنرمندان اختصاص داده است (رجوع کنید به 1372ش، ص 5ـ 6، 305ـ322، 406ـ 485؛ همو، 1380ش، ص 317ـ367). واله اصفهانى با توجه به منصبش در امور ديوانى و علاقه به علم و هنر و دسترسى به منابع مورد نيازش، حوادث نزديك به زمان خود را با تفصيل بيشترى نوشته و جانب‌دارى وى از صفويه و نيروهاى قزلباش آشكار است. نثر كتاب با توجه به شيوه نگارش آن دوره و اينكه مؤلف در شعر و ادبيات دستى داشته، كمى پيچيده و سنگين است. به مناسبتهايى نيز در جاى جاى كتابش سروده‌هايش را اضافه كرده است (براى نمونه رجوع کنید به 1372ش، ص 576، 745).

از خلدبرين نسخه كاملى در يكجا ديده نشده است و هر بخشى از آن در كتابخانه‌اى است (همان، همان‌پيشگفتار، ص پانزده). روضه‌هاى ششم و هفتمِ خلدبرين را، ميرهاشم محدث براساس نسخه‌اى به شماره 4176 در كتابخانه ملى ملك، در 1379ش چاپ كرد. وى حديقه چهارمِ روضه هشتم را از روى نسخه شماره 252 كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، در 1372ش منتشر نمود. محمدرضا نصيرى نيز حديقه ششم و هفتم از روضه هشتم را با عنوان ايران در زمان شاه‌صفى و شاه‌عباس دوم، با استفاده از سه نسخه خطى در 1380ش به چاپ رساند (رجوع کنید به واله اصفهانى، 1380ش، همان مقدمه، ص سى‌ودوـ سى‌وسه).


منابع :
(1)جهانبخش ثواقب، تاريخ‌نگارى عصر صفويه و شناخت منابع و مآخذ، شيراز 1380ش؛
(2) احمد گلچين معانى، تاريخ تذكره‌هاى فارسى، تهران 1363ش؛
(3) محمديوسف واله اصفهانى، خلدبرين: ايران در روزگار صفويان، چاپ ميرهاشم محدث، تهران 1372ش؛
(4) همو، خلدبرين: حديقه ششم و هفتم از روضه هشتم (ايران در زمان شاه‌صفى و شاه‌عباس دوم)، چاپ محمدرضا نصيرى، تهران 1380ش؛
(5) Riazul Islam, Indo-Persian relations: a study of the Political and diplomatic relations between the MughulEmpire and Iran, [Tehran 1970].
/ جهانبخش ثواقب /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7188
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست