responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7137

خطيب، عبدالكريم محمود ، خطيب، عبدالكريم محمود، متفكر و مفسر معاصر مصرى. در 1289ش/1910 در يكى از روستاهاى استان سوهاج مصر متولد شد (محمد خير رمضان يوسف، 1422، ج 1، ص 317؛ الموسوعةالميسرة، ج 2، ص 1289؛ قس رضوى، 1418الف، ص 73؛ همو، 1418ب، قسم 1، ص 334؛ ايازى، ص 323 كه اين تاريخ را به خطا 1920 آوردهاند). خطيب آموزش خود را با حفظ قرآن در مكتب آغاز كرد و پس از آن به مدرسه رفت و تا مقطع ديپلم را در محل تولد خود ماند. وى در 1307ش/1928 به عنوان معلم ابتدايى مشغول به كار شد. چند سال بعد حمايت مالى (بورس) دارالعلوم را به دست آورد و در 1316ش/1937 در مقطع كاردانى از اين مركز فارغ التحصيل شد (محمد خير رمضان يوسف، همانجا). در 1325ش/ 1946 على عبدالرازق، وزير اوقاف وقت مصر، خطيب را به سمت معاون پارلمانى و مدير روابط عمومى وزارت اوقاف منصوب كرد (همانجا؛ قس رضوى 1418الف، همو، 1418ب، همانجاها كه اين تاريخ را 1953 ذكر كرده است). در 1338ش/ 1959، در دوران وزارت احمد حسن باقورى، خطيب به همراه چند تن از كارمندان عالى رتبه اين وزارتخانه به اتهام شهادت كذب برضد وزير، دستگير و چند ماه زندانى و پس از آزادى به انفصال از خدمات دولتى محكوم شد (محمد خير رمضان يوسف، همانجا).

پس از انفصال از خدمات دولتى، خطيب وقت خود را به مطالعه و پژوهش اختصاص داد و با تكميل پژوهش هاى قبلى خود، تأليفات بسيارى در زمينههاى مختلف مذهبى و ادبى عرضه كرد و در سخنرانيها و ميزگردهاى صدا و سيماى مصر شركت جست. وى از 1353ش/1974 به دعوت دانشكده الهيات رياض در اين دانشكده مشغول تدريس شد و دانشجويان بسيارى را تربيت كرد. خطيب در 1364ش/1985 درگذشت (محمد خير رمضان يوسف، 1422، همانجا؛ همو، 1418، ص 320ـ321).

از خطيب بالغ بر پنجاه عنوان كتاب در موضوعات مختلف برجاى مانده است، از جمله اعجازالقرآن، القصصالقرآنى (بيروت 1975)؛ المسيح فى التورات و الانجيل و القرآن (قاهره 1385)؛ القضاء و القدر بين الفلسفة و الدين؛ المهدىالمنتظر و من ينتظرونه (قاهره 1980)؛ و نشأةالتصوف؛ على بن ابى طالب بقيةالنبوة و خاتمالخلافة (بيروت 1975؛ براى فهرست آثار او رجوع کنید به محمد خير رمضان يوسف، 1422، ج 1، ص 318؛ همو، 1418، ص 321). مهمترين اثر وى التفسيرالقرآنى للقرآن است. اين كتاب تفسير كل قرآن است و در شانزده جلد (هشت جلد) منتشر شده است. مؤلف در آغاز هر سوره درباره مكّى يا مدنى بودن، تعداد آيات، كلمات، حروف و اسامى ديگر آن سوره بحث كرده است. وى در تفسير آيات به خود قرآن توجه دارد و با تدبر در آيات، دريافت خود را درباره آنها بيان مىكند و از ذكر اقوال گوناگون مفسران مىپرهيزد (رجوع کنید به خطيب، 1386، ج 1، جزء1، ص 11ـ12). او در اين راه از محمد عبده* متأثر است (محتسب، ص 74، 214). با اين حال، در مواردى به نقل قول از منابعى چون تفسير بيضاوى، مجمعالبيان طبرسى و آثار محمداقبال لاهورى پرداختهاست (رجوع کنید به خطيب، 1386، ج 1، جزء1، ص 62ـ64، 73ـ77). وى در تفسير هر آيه از آيات مشابه در ديگر سورهها نيز بهره جسته است (براى نمونه رجوع کنید به ذيل حمد: 2، 5؛ بقره: 7، 34؛ آلعمران: 59، 82). خطيب به مباحث لغوى و نحوى نيز پرداخته است، اما بلاغت قرآن را برتر از آن دانسته كه در قالب قياسها و استنتاجات نحويون محدود شود (رجوع کنید به ذيل بقره: 17). با اينكه خطيب منافاتى ميان آيات قرآن و علم جديد نمىبيند، اما با تفسير علمى با احتياط برخورد كرده و معتقد است كه قرآن نه كتاب علمى كه كتاب هدايت است (رجوع کنید به ذيل بقره: 29، 35؛ نيز رجوع کنید به همو، 1395، كتاب 1، ص 35ـ36). وى قصص قرآن را واقعى مىداند و با خيالى و اسطورهاى پنداشتن اين قصص مخالف است (1386، ذيل بقره: 259) و از اينرو به مخالفت با طه حسين* و محمداحمد خلفاللّه* مىپردازد (محتسب، ص80). وى به عهدين نيز توجه داشته و به آن استشهاد كرده است (براى نمونه رجوع کنید به خطيب، 1386، ذيل آلعمران: 48، 55). خطيب با مقايسه سوره حمد با دعايى از انجيل متى، شباهت ميان آنها را ناشى از يكى بودن منشأ آنها و پيوند مستحكم ميان اديان الهى مىداند كه تحريف كتابهاى ديگر اديان باعث دورى و ناسازگارى اين كتابها با قرآن شده است (رجوع کنید به همان، ج 1، جزء1، ص 21ـ22). وى وقوع نسخ در قرآن را نپذيرفته (رجوع کنید به همان، ذيل بقره:106) و به نقد آراى مفسران درباره نسخ در برخى از آيات پرداخته است (براى نمونه رجوع کنید به همان، ذيل بقره: 240؛ حج: 52). او در بررسى آيات گاه به سبب نزول آيه مىپردازد (رجوع کنید به همان، ذيل احزاب: 9) و در مواردى آنها را نقد و در صحت آنها ترديد كرده است (براى نمونه رجوع کنید به همان، ذيل آلعمران: 161؛ حج: 52). او به تناسب ميان سورهها توجه دارد (براى نمونه رجوع کنید به همان، ج 5، جزء 17، ص 845، ج 6، جزء21، ص 598، 632). همچنين به مباحث فلسفى و كلامى نيز مىپردازد (براى نمونه رجوع کنید به همان، ذيل انبياء: 35؛ مؤمنون: 115). از ديگر آراى وى اينهاست: رد تناسخ ارواح، انكار شقالقمر، انكار شقالصدر پيامبراكرم صلىاللّه عليهوآلهوسلم و اعتقاد به برپايى قيامت در وجود انسان و نه در عالم و نيز انكار خروج مهدى، مسيح و دجال (رجوع کنید به الموسوعةالميسرة، ج 2، ص 1293ـ 1299). حمودبن عبداللّه تويجرى كتاب اقامة البرهان فىالرد على من انكر خروج المهدى و الدجال و نزولالمسيح فى آخر الزمان را در رد نظر خطيب در اينباره نوشته است (رجوع کنید به تويجرى، ص 3، 20، 24ـ25). ابوضيف مدنى كتابى درباره شرححال خطيب به رشته تحرير درآورده (محمد خير رمضان يوسف، 1422، ج 1، ص 317) و محمد دخلاللّه كتاب منهجالتفسير القرآنى للقرآن لعبد الكريم الخطيب را درباره تفسير خطيب نگاشته است (براى بخشهايى از اين كتاب رجوع کنید به الموسوعةالميسرة، ج 2، ص 1291ـ1300).


منابع :
(1) محمدعلى ايازى، المفسرون: حياتهم و منهجهم، تهران 1414؛
(2) حمودبن عبداللّه تويجرى، اقامة البرهان فىالرد على منانكر خروج المهدى و الدجال و نزول المسيح فى آخرالزمان، رياض 1405/ 1985؛
(3) عبدالكريم خطيب، اعجاز القرآن: الاعجاز فى دراسات السابقين، بيروت 1395/1975؛
(4) همو، التفسيرالقرآنى للقرآن، ]قاهره ?1386/ 1967[؛
(5) مرتضى رضوى، آراء علماء مصرالمعاصرين حولالشيعة الامامية، بيروت 1418الف؛
(6) همو، مع رجالالفكر فى القاهره، بيروت 1418ب؛
(7) عبدالمجيد عبدالسلام محتسب، اتجاهات التفسير فىالعصرالراهن، عَمّان 1402/1982؛
(8) محمد خير رمضان يوسف، تتمةالاعلام للزركلى، بيروت 1422/2002؛
(9) همو، تكملة معجمالمؤلفين، بيروت 1418/1997؛
(10) الموسوعةالميسرة فى تراجم ائمة التفسير و الاقراء و النحو و اللغة، جمع و اعداد وليدبن احمد حسين زبيرى و ديگران، منچستر: مجلةالحكمة، 1424/2003.
/ زينب السادات حسينى /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7137
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست