خزرجى، عمرو بن امریٴالقيس ، خزرجى، عمرو بن امریٴالقيس، شاعر عصر جاهلى. وى از خاندان مالكبن ثعلبه، از قبيله خزرج* بود (ابنحزم، ص 363). قرشى (ص 98) او را در زمره اصحاب مُذَهَّبات (درباره اين اصطلاح رجوع کنید به جَمهرة اشعارالعرب*) آوردهاست. از زندگى خزرجى اطلاع چندانى در دست نيست. شهرت او به سه دليل است: نخست آنكه در جنگ سُمَيْر (اولين جنگى كه در جاهليت ميان دو قبيله اوس و خزرج رخ داد) او را به حكميت برگزيدند، ولى حكم او را نپذيرفتند و سرانجام ثابتبن منذر، پدر حسّانبن ثابت، موفق به صلح ميان آنان شد (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج 3، ص 18ـ20، 40ـ41؛ ابناثير، ج 1، ص 658؛ قس حسّانبن ثابت، ج 1، ص 387، كه نام جنگ را بُعاث آورده است). ديگر آنكه عبداللّهبن رواحه*، شاعر برجسته و از فرماندهان جنگ موته كه در 628 يا 629 در آن جنگ شهيد شد، و سعدبن ربيع* (متوفى سال سوم هجرت) كه در جنگ احد شهادت رسيد، از خاندان او بودند. اين دو جنگ بدر و بيعت عقبه هم شركت داشتند و از نقيبان دوازدهگانه انصار نيز بودند (ابنهشام، ج 2، ص 86؛ ابنحزم، ص 363ـ364). اين افراد در زنده نگهداشتن نام عمروبن امرىءالقيس خزرجى مؤثر بودهاند. دليل سوم شهرت او قصيده فائيهاى است كه در همان جنگ سمير سرود و در آن مالكبن عجلان، فرمانده قبيله اوس، را به رعايت انصاف در مطالبه خونبها فراخواند (رجوع کنید به قرشى، ص530ـ 533). برخى از شارحان، چند بيت آن را به عنوان شاهد نحوى آورده و شرح دادهاند (براى نمونه رجوع کنید به بغدادى، ج 4، ص 272ـ283). مالكبن عجلان و درهمبن زيد، برادر سُمَير، به اين قصيده پاسخ دادهاند (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانى، ج 3، ص20ـ21). سالها پس از جنگ، شاعران ديگرى هم از آن استقبال كردند، از جمله قيسبن حظيم (متوفى سال دوم هجرت)، از قبيله اوس (رجوع کنید به همان، ج 3، ص 22ـ23). حسانبن ثابت (متوفى 54؛ ج 1، ص 387ـ388) شعر او را پاسخ داده و بر سُمَيْر و طرفداران اوسى او اعتراض كرده است. جاحظ (ج 3، ص100) درباره اهميت عمامه به يكى از ابيات همين قصيده استناد كرده است.
با اين همه بسيارى از مؤلفان تاريخ شعر و ادب عرب، همچون ابنسلّام جُمَحى (متوفى 231) و ابنقتيبه (متوفى 276) و ابنمعتزّ (متوفى 296)، از او نام نبرده و او را در زمره شاعران نشمردهاند.
منابع : (1)ابناثير؛ (2) ابنحزم، جمهرة انسابالعرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ] 1982[؛ (3) ابنهشام، السيرةالنبوية، چاپ مصطفى سقا، ابراهيم ابيارى، و عبدالحفيظ شلبى، بيروت: داراحياء التراث العربى، [.بىتا]؛ (4) ابوالفرج اصفهانى؛ (5) عبدالقادربن عمر بغدادى، خزانةالادب و لبلباب لسانالعرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، ج 4، ]قاهره [1402/ 1981؛ (6) عمروبن بحر جاحظ، البيان و التبيين، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره 1367ـ1369/ 1948ـ1950؛ (7) حسانبن ثابت، ديوان، چاپ وليد عرفات، لندن 1971؛ (8) محمدبن ابىالخطاب قرشى، جمهرة اشعار العرب فى الجاهليّة و الاسلام، چاپ علىمحمد بجاوى، قاهره ] 1981[.
/ محمود مهدوى دامغانى /