خزانة ‌الحسنية ، خزانة ‌الحسنية، كتابخانه سلطنتى مراكش واقع در شهر رباط، كه به سبب مجموعه نسخ خطى‌اش اهميت دارد.

خزانة‌ الحسنيه نتيجه كوشش سلطان مولاى اسماعيل علوى (از سلاطين سلسله شريفيان علوى فلالى مراكش، حك : 1082ـ 1139) براى گردآورى نسخه‌هاى خطىِ پراكنده شده در شمال افريقا و جنوب اسپانياست (براى گزارشى از اين كوششها رجوع کنید به الخزانة‌الملِكية، مقدمه عبدالرحمان فاسى، ص 14ـ53؛ محمد عبداللّه عنان و همكاران، ج 1، مقدمه، ص رـ س) و بر اين اساس، او را پايه‌گذار اين كتابخانه دانسته‌اند. وى كاتب خود، معروف به وزير غسّانى، را به اسپانيا فرستاد و دستور داد، در كنار آزادسازى اسيران مسلمان، به گردآورى كتاب نيز بپردازد (رجوع کنید به منونى، ص 27ـ28؛ >سيرى جهانى در دستنويسهاى اسلامى<، ج 2، ص 319). در 1037، در زمان زيدان‌بن منصور (از سلاطين سلسله شريفيان سعدى مراكش، حك: 1036ـ 1040) نيز حدود سه هزار نسخه خطى از اسپانيا به مراكش منتقل شده بود كه اكنون در خزانة‌الحسنيه نگهدارى مى‌شود (رجوع کنید به جلاب، ص 20). بنابراين، پيشينه گردآورى كتابهاى اين كتابخانه به قرن يازدهم مى‌رسد. مجموعه‌هاى گردآورى شده زيدان و اسماعيل مدتها در مكناس*، پايتخت حكمرانان شريفى، قرار داشت. با تغيير مقرّ حكومت از مكناس به فاس، اين كتابها نيز به فاس منتقل شدند و سرانجام، پس از استقلال مراكش در 1335ش/ 1956، كه رباط پايتخت شد، كتابها به اين شهر انتقال يافتند و به اين ترتيب، كتابخانه سلطنتى مراكش ــكه بعدها به خزانة‌الحسنية مشهور شدــ به وجود آمد (رجوع کنید به فاسى، ص 19ـ20).

خزانة‌الحسنيه به منزله كتابخانه سلطنتى مراكش، در كنار جمع‌آورى و نگهدارى از بخش مهمى از نسخ خطى موجود در اين كشور، محلى است براى نگهدارى پيمانها، احكام، فرمانها و مكاتبات سلطنتى، متن مذاكرات مقامات بلندپايه كشورى، مكاتبات دربار در امور دينى و مالى و ادارى كشور، دفاتر بيت‌المالِ سالهاى گذشته، مجموعه‌هايى مشتمل بر اطلاعات راجع به املاك سلطنتى و درآمدها و هزينه‌ها و ماليات و سپاه و امورخارجى، و هداياى ديگر كشورها به دربار مراكش (براى آگاهى از تنوع مدارك نگهدارى شده در اين كتابخانه رجوع کنید به الخزانة‌الملكية، ص 62ـ64؛ جلاب، ص 48ـ58).

اين كتابخانه كهن‌ترين كتابخانه مراكش نيست (براى آگاهى از كتابخانه‌هاى كهن‌تر از خزانة‌الحسنية در اين كشور رجوع کنید به >سيرى جهانى در دستنويسهاى اسلامى<، ج 2، ص 305، 307، 337) و از نظر تعداد نسخ خطى نيز بزرگ‌ترين مجموعه اين كشور به حساب نمى‌آيد (براى آگاهى از مجموعه‌اى بزرگ‌تر از خزانة‌الحسنيه در مراكش رجوع کنید به همان، ج 2، ص 323)، اما به لحاظ دارا بودن مدارك متنوع و كتابهاى نفيس، مهم‌ترين كتابخانه مراكش است. در دوران حكمرانان علوى مغرب، اين كتابخانه كمابيش محلى براى جمع‌آورى نفايس و نسخ خطى بود.

اين كتابخانه رسمآ در فروردين 1341/ مارس 1962 (در دومين سالگرد آغاز سلطنت حسن دوم) با نام المكتبة‌الملكية (كتابخانه پادشاهى) افتتاح شد (رجوع کنید به الخزانة‌الملكية، ص 60؛ جلاب، ص 48؛ محمد محمد عارف، ص 245؛ قس >سيرى جهانى در دستنويسهاى اسلامى<، ج 2، ص 319، كه اين تاريخ را 1340ش/ 1961 ذكر كرده است). مدتى بعد، نام كتابخانه به خزانة‌الملكية تغيير يافت و پس از درگذشت سلطان حسن دوم در 1378ش خزانة‌الحسنية ناميده شد. براين اساس، در گزارشهاى راجع به اين كتابخانه و فهرستهاى نسخه‌هاى خطى آن، با عناوين ذكر شده، از كتابخانه ياد شده است (براى آگاهى درباره اين فهرستها رجوع کنید به >سيرى جهانى در دستنويسهاى اسلامى<، ج 2، ص320ـ324). رئيس كتابخانه مستقيمآ با نظر پادشاه مراكش تعيين مى‌شود. كتابخانه از پنج بخش تشكيل شده است: نسخه‌هاى خطى (مهم‌ترين بخش كتابخانه)، اسناد، كتابهاى چاپى، بخش آمار، و بخش ادارى (رجوع کنید به جلاب، ص 63ـ 64).

كوشش مديران اين كتابخانه گردآورى مجموعه‌اى از اسناد، متون چاپى و نسخ خطى درباره تاريخ مراكش، دين اسلام و مطالعات راجع به جهان اسلام بوده است. چون خزانة‌الحسنية از زمان سلاطين علوى و از همان ابتداى پيدايش مجموعه‌هاى آن، وابسته به دربار بوده، بسيارى از نسخ خطى آن، نسخى بوده‌اند كه اختصاصآ براى سلاطين مغرب كتابت شده‌اند (رجوع کنید به >سيرى جهانى در دستنويسهاى اسلامى<، ج 2، ص 319ـ320). مجموعه نسخ خطى اين كتابخانه از نادرترين و ارزشمندترين مجموعه‌هاى مراكش است (براى گزارشى درباره اين نسخ رجوع کنید به همانجا؛ براى آگاهى از نمونه‌هايى از نسخ با ارزش كتابخانه رجوع کنید به الخزانة‌الملكية، ص 67ـ192). تعداد نسخ خطى كتابخانه حدود شش‌هزار عنوان و شامل حدود بيست‌هزار جلد است (محمد محمد عارف، ص 246؛ >سيرى جهانى در دستنويسهاى اسلامى<، ج 2، ص 319). اگر چه كمابيش از طريق اهدا، خريدارى يا وقف به تعداد آنها افزوده مى‌شود (براى آگاهى از مهم‌ترين عناوين موضوعى اين نسخ رجوع کنید به >سيرى جهانى در دستنويسهاى اسلامى<، همانجا). محمد فاسى در 1384 (1343ش)/ 1964، نخستين فهرست نسخ خطى اين كتابخانه را به صورت مقالاتى منتشر كرد (رجوع کنید به فاسى، ص 18). كوشش براى فهرست كردن آنها ادامه دارد (براى گزارشهاى تفصيلى درباره فهرستهاى اين كتابخانه رجوع کنید به جلاب، ص 47ـ64؛ بينبين، ص170ـ176). مجموعه اسناد، مدارك و فرمانهاى تاريخى كتابخانه نيز بيش از 000 ،150عنوان است (جلاب، ص 63).