بدایع نگار ، میرزامهدی ، فرزند میرزا مصطفی (وکیل لشکر) تفرشی ، دولتمرد، ادیب و مؤلف عصر قاجار. در 1279 در تهران متولد شد و در 1320 ش ، در 82 سالگی ، همانجا درگذشت . در تهران تحصیل کرد و به گفتة خود او در مثنوی خیرالکلام ، درس صرف و نحو، فقه و اصول ، تفسیر و حکمت ، و ریاضی و نجوم خواند (ص 37) و از حاج میرزا حسین نوری و شیخ محمدحسین کاظمینی اجازة روایت گرفت (مدرّس تبریزی ، ج 5، ص 120).

او در وزارت امورخارجه خدمت می کرد و پس از فوت همکارش ، میرزا محمّد ابراهیم «بدایع نگار * »، به همین لقب خوانده شد (1300) و مدارج اداری را تا سمت نیابت وزارت خارجه طی کرد (بامداد، ج 6، ص 273). در کنار وظایف اداری به تحقیق و تألیف مشغول بود و از جملة آثاری که از او به چاپ رسیده اینهاست : بدایع الانوار فی احوال سابع الائمة الاطهار ، کتابی تحقیقی در زندگی امام موسی کاظم علیه السلام ، نخستین و مفصّلترین اثر وی در 23 سالگی و مورد تصدیق مراجع شیعی ، از جمله میرزا محمدحسن شیرازی * ؛ بدایع الاحکام فی فقه الاسلام ، در فقه همراه با بدایع المهدویّة و افتضاح الکافرین در یک مجلد و بدایع الاسرار در کلیّات حکمت و کلام به زبان ساده ، که صاحب الذریعه (ج 3، ص 62) آن را ترجمة اخبار روایت شده از معصومان علیهم السلام به فارسی معرفی کرده ، و پیداست که کتاب را شخصاً ندیده است . بعلاوه ، باید این کتابها و رساله های او را نیز ذکر کرد: بدایع العروض ؛ بدایع الموالید ؛ بدایع الحکمة ؛ بدایع الانساب فی مدفن الاطیاب ؛ بدایع البیان فی جامع القرآن ؛ مختصر جغرافی دنیا . سه اثر اخیر در یک مجلد گرد آمده و در پایان آن عنوان آثار چاپ نشدة بدایع نگار، بدین شرح آمده است : ریاض المنجمین ، بدیعیّه ، شرح الفیّة ابن مالک ، شرح تهذیب المنطق تفتازانی ، بدایع الحساب به پارسی و منتخب از خلاصة شیخ بهایی . نیز کتابی به نام کفایة العرفان در اصول عقاید، به خط محمدحسن طالقانی ، مکتوب در 1303، که در بخش نسخه های خطّی کتابخانة ملّی ایران (ش 420) محفوظ است .

بدایع نگار شعر نیز می سرود و نخست «مُخْلص » تخلّص می کرد (رجوع کنید به بدایع الاسرار ، بدایع الاحکام و بدایع الوصول )، اما پس از ورود به عالم عرفان ، تخلّص «لاهوتی » را برگزید. او یک مثنوی قریب به شش هزاربیت موسوم به خیرالکلام (تاریخ اتمام : 1340) دارد که در 1322 ش به چاپ رسیده ، و در مقدمة آن به دیوان اشعار خود، مشتمل بر ده هزار بیت قصیده و غزل ، اشاره کرده است .

از ملاحظة آثار او، چون بدایع الانوار ، بدایع الاسرار ، بدایع الانساب و بدایع البیان به نظر می رسد که به مراجع و منابع متقنی دسترسی داشته و مطالب را با دید انتقادی و گاه با نظر اجتهادی بیان کرده است . از جمله در بدایع البیان به جعل اخبار از جانب «غلاة روافض » پس از رحلت امام حسن عسکری ، علیه السلام و درج آن در کتب اثنی عشریّه و نشر آن در عصر صفوی اشاره دارد (ص 30). شیوة او در نگارش ، خلاصه نویسی و زبده چینی ، نثر او ساده و مفهوم ، نوشته هایش کم حجم و غالباً برای محصّلان و متعلّمان مفید است ، اما در شعر پایه و مایه ای ندارد.

---

منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری ، تهران 1357 ش ؛
(3) مهدی بن مصطفی بدایع نگار لاهوتی ، بدایع الاسرار ، چاپ سنگی تهران 1332؛
(4) همو، بدایع البیان فی جامع القرآن ، تهران 1359؛
(5) همو، بدایع الوصول الی علم الاصول ، چاپ سنگی تهران 1324؛
(6) همو، خیرالکلام ، تهران 1322 ش ؛
(7) احمدبن محمد طوسی ، سماع و فتوّت ، چاپ احمد مجاهد، تهران 1360 ش ، ص 6؛
(8) محمود مدبری ، فرهنگ کتابهای فارسی : از قرن چهارم تا 1300 ه .ش . ، تهران 1364 ش ، ذیل «معاد»؛
(9) محمدعلی مدرّس تبریزی ، ریحانة الادب ، تهران 1369 ش ؛
(10) خانبابامشار، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون ، تهران 1340ـ1344 ش ، ج 6، ستون 430ـ432.

/ امیربانو کریمی /