responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6921

ختم قرآن ، ختم قرآن، قرائت قرآن از ابتدا تا انتها با آدابى خاص. در فرهنگ اسلامى فضائل بسيارى براى ختم قرآن ذكر شده است؛ از جمله اين كه ختم كننده قرآن، گويى نبوت را ميان دو پهلوى خود (يعنى در قلبش) جاى داده است، اگرچه به وى وحى نمىشود. او يك دعاى مستجاب دارد و درختى در بهشت نصيبش مىگردد (كلينى، ج 2، ص611؛ متقى، ج 1، ص 538؛ مجلسى، 1403، ج 89، ص 204).

اصطلاح ختم قرآن به دوران پيامبر اكرم بازمىگردد (رجوع کنید به عاملى، ص 71ـ74) كه براساس حديثى نبوى (رجوع کنید به كلينى، ج 2، ص 613؛ نيز رجوع کنید به همان، ج 2، ص 611؛ مجلسى، 1363ش، ج 12، ص 497ـ498)، ختم قرآن براى افراد مختلف بسته به ميزان آموختههاى آنان از قرآن مفهومى متغير داشته است. همچنين مسئله زمان لازم براى ختم قرآن مورد بحث بوده است. برخى از صحابه بر ختمهاى مكرر در كمترين زمان اصرار داشته اند اما براساس روايات، ختم قرآن در كمتر از سه روز يا يك هفته ممدوح نيست (رجوع کنید به احمدبنحنبل، ج 10، ص 24؛ ابوداوود، ج 2، ص 54ـ56؛ كلينى، ج 2، ص 618ـ619؛ متقى، ج 1، ص 606)، از آن رو كه در سنّت اسلامى به ترتيل* و تبيين آيات قرآن بيش از تكرار و تعدد تلاوت آيات توجه شده است (رجوع کنید به كلينى، ج 2، ص 614؛ متقى، ج 1، ص 538ـ539). از پيامبر اكرم نقل شده كسى كه در كمتر از سه روز قرآن را ختم كند به فهم آيات دست نمىيابد (رجوع کنید به دارمى، ج 1، ص 350؛ متقى، ج 1، ص 614) و چنين قرائتى به خواندن شتابزده و بىتوجه آيات مىانجامد (رجوع کنید به كلينى، ج 2، ص 617). در حديثى از امام رضا عليهالسلام آمده است با اينكه مىتوانم قرآن را در كمتر از سه روز ختم كنم، اين كار را نمىكنم تا قرائتم بدون تدبر نباشد (رجوع کنید به بهاءالدين اربلى، ج 3، ص 110؛ مجلسى، 1403، همانجا). در عين حال، سى تا چهل بار ختم قرآن در ماه رمضان به گونهاى ويژه مجاز دانسته شده است (رجوع کنید به كلينى، ج 2، ص 618؛ مفيد، ص 312).

در برخى از گزارشها، نقلهاى خارق العاده اى از ختم قرآن افراد مختلف ذكر شده كه از آن جمله ختم قرآن در يك شبانهروز، يك نماز و يك ركوع است (براى شمارى از اين گزارشها و نقد آنها رجوع کنید به امينى، ج 5، ص 33ـ41). غزالى (ج 1، ص 366) معتقد است براى عابدان و سالكانِ عملى شايسته نيست كه كمتر از دو ختم قرآن در هفته داشته باشد اما سالكان قلبى و نيز مشتغلان به نشر علم مىتوانند هفتهاى يك ختم داشته باشند و افراد اهل تأمل و تفكر مىتوانند قرآن را در يك ماه ختم كنند تا تأمل و تدبر لازم را در آيات داشته باشند. وى در ادامه، طريقه تقسيمبندى سورهها را متناسب با هريك از اين روشهاى ختم قرآن تشريح كرده است (رجوع کنید به ج 1، ص 366ـ367).

در روايات، سه بار تلاوت سوره توحيد همانند ختم قرآن و از اينرو، اين سوره معادل ثلث قرآن دانسته شده است (رجوع کنید به ابنبابويه، 1417، ص 86؛ فتال نيشابورى، ص 281؛ سيوطى، ج 1، ص 385). همچنين ثواب تلاوت يك آيه در ماه رمضان معادل ختم قرآن در ماههاى ديگر قلمداد شده است (رجوع کنید به ابنبابويه، 1363ش، ج 1، ص 296؛ فتال نيشابورى، ص 346). ختم قرآن در مدت اقامت در مكه براى حاجيان مورد تأكيد قرار گرفته و در روايت است كسى كه در مكه قرآن را ختم كند تا پيش از مرگ، رسول اكرم و نيز جايگاه خود را در بهشت مىبيند (رجوع کنید به كلينى، ج 2، ص 612؛ خلخالى، ج 5، ص 508؛ روحانى، ص 235).

ختم قرآن آداب ويژهاى دارد از جمله ختم قرآن در روز جمعه (رجوع کنید به طوسى، ص 322)؛ روزهدارى در روز ختم قرآن (نووى، ج 2، ص 168)؛ و اينكه فرد پس از هر ختم قرآن، حتى اگر قصد ختم مجدد هم ندارد سوره فاتحه و پنج آيه نخست سوره بقره را قرائت و ختم قرآن را به فتح قرآن متصل كند (كلينى، ج 2، ص 605؛ ابنبابويه، 1368ش، ص 102؛ متقى، ج 1، ص 607ـ608؛ مازندرانى، ج 11، ص 28).

حضور در مجلس فتح قرآن به حاضر شدن در صحنه يكى از فتوحات اسلامى و حضور در مجلس ختم قرآن به حضور در هنگام تقسيم غنايم همانند شده است (رجوع کنید به متقى، ج 1، ص 541ـ543). همچنين توصيه شده كه ختمكننده قرآن آخرين سورههاى قرآن را در ميان خانواده، فرزندان و دوستان قرائت و براى آنها دعا كند چون دعاى ختمكننده قرآن مستجاب است (رجوع کنید به دارمى، ج 2، ص 468ـ469؛ ابنقدامه، ج 1، ص 803؛ هيثمى، ج 7، ص 172؛ سيوطى، ج 1، ص 382).

دعاهايى براى ختم قرآن از معصومين عليهمالسلام نقل شده (رجوع کنید به طوسى، ص 323ـ324) كه دعاى امام سجاد عليهالسلام (رجوع کنید به الصحيفة السجادية، ص 457ـ461) از جامعترين و مشهورترين آنهاست (براى مجموعهاى از دعاهاى ختم قرآن رجوع کنید به نورى، ج 4، ص 377ـ382؛ صديق عبدالفتاح، ص 22ـ223).

در مراسم ترحيم تازه درگذشتگان، قرآن را به پارههاى سى يا شصتگانه تقسيم مىكنند و هريك از شركتكنندگان يك پاره از آن را قرائت مىكند كه در مجموع يك يا چند ختم قرآن صورت مىگيرد. به اين مراسم مجلس ختم يا تختيمه مىگويند (رجوع کنید به ترحيم*، مجلس).


منابع :
(1)ابنبابويه، الامالى، قم 1417؛
(2) همو، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم 1368ش؛
(3) همو، عيون اخبارالرضا، چاپ مهدى لاجوردى، قم 1363ش؛
(4) ابنقدامه، المغنى، بيروت ] 1347[، چاپ افست [.بى‌تا]؛
(5) سليمانبن اشعث ابوداوود، سنن ابىداود، چاپ محمد محيىالدين عبدالحميد، ]قاهره، بىتا.[، چاپ افست ]بيروت، بىتا.[؛
(6) احمدبنحنبل، المسند، چاپ احمد محمد شاكر، ج10، ]قاهره [1392/1972؛
(7) عبدالحسين امينى، الغدير فى الكتاب و السنة و الادب، ج 5، بيروت 1387/1967؛
(8) علىبن حسين بهاءالدين اربلى، كشف الغمة فى معرفة الائمة، بيروت 1405/1985؛
(9) رضا خلخالى، معتمد العروة الوثقى، محاضرات آيتاللّه خويى، قم 1405ـ1410؛
(10) عبداللّه بن عبدالرحمان دارمى، سنن الدارمى، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق 1349؛
(11) محمد روحانى، مناسك الحج، قم: مؤسسة المنار، [.بى‌تا]؛
(12) عبدالرحمانبن ابىبكر سيوطى، الاتقان فى علوم القرآن، چاپ محمد ابوالفضل ابراهيم، ]قاهره 1967[، چاپ افست قم 1363ش؛
(13) صديق عبدالفتاح، جوامع دعاء ختم القرآن الكريم، قاهره 2001؛
(14) محمدبن حسن طوسى، مصباح المتهجّد، بيروت 1411/1991؛
(15) جعفرمرتضى عاملى، حقائق هامّة حولالقرآن الكريم، قم 1410؛
(16) علىبن حسين (ع)، امام چهارم، الصحيفة السجادية، چاپ محمدجواد حسينى جلالى، قم 1380ش؛
(17) محمدبن محمد غزالى، احياء علومالدين، بيروت 1412/1992؛
(18) محمدبن حسن فتال نيشابورى، روضةالواعظين، چاپ محمدمهدى خرسان، قم [.بى‌تا]؛
(19) كلينى؛
(20) محمدصالحبن احمد مازندرانى، شرح اصولالكافى، مع تعاليق ابوالحسن شعرانى، چاپ على عاشور، بيروت 1421/2000؛
(21) علىبن حسامالدين متقى، كنزالعُمّال فى سننالاقوال و الافعال، چاپ بكرى حيّانى و صفوة سقا، بيروت 1409/1989؛
(22) محمدباقربن محمدتقى مجلسى، بحارالانوار، بيروت 1403/1983؛
(23) همو، مرآة العقول فى شرح اخبار آلالرسول، ج 12، چاپ جعفر حسينى، تهران 1363ش؛
(24) محمدبن محمد مفيد، المُقْنِعَة، قم 1410؛
(25) حسينبن محمدتقى نورى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، قم 1407ـ1408؛
(26) يحيىبن شرف نووى، المجموع: شرح المُهَذّب، بيروت : دارالفكر، [.بى‌تا]؛
(27) علىبن ابوبكر هيثمى، مجمع الزوائد و منبعالفوائد، بيروت 1408/1988.
/ محمدعلى لسانى فشاركى/

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6921
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست