responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6919

خُتَّلى ، خُتَّلى، ابوالفضل محمدبن حسن، از صوفيان قرن چهارم و پنجم در ماوراءالنهر و مرشد على بن عثمان هجويرى*. خُتَّلى منسوب به خُتَّل/ ختّلان* است. اطلاعات درباره ختلى بيشتر منحصر به مطالبى است كه هجويرى در كشف المحجوب نوشته است. از تاريخ تولد و زادگاه وى اطلاعى در دست نيست. ختلى پس از تحصيلات مقدماتى به بغداد سفر كرد و در آنجا مريد ابوالحسن على بن ابراهيم حصرى* (متوفى 371) شد، سپس به شام رفت و حدود شصت سال در جبل لُكام (واقع در شام) در زهد و انزوا به سر برد (رجوع کنید به هجويرى، ص 252) و چون بيشتر عمر خود را در شام گذراند به او ابوالفضل شامى نيز گفته اند (رجوع کنید به محمدبن منوّر، بخش 1، ص 368ـ369؛ هجويرى، مقدمه عابدى، ص هجده). ختلى سفرهاى بسيارى كرد. در هشتاد سالگى به قصد ديدار ابوسعيد ابوالخير* (متوفى 440) به ميهنه رفت، اما ابوسعيد درگذشته بود و او توانست فرزندان وى را ببيند و درباره حفظ حرمت بقعه شيخ به آنان سفارش كند (محمدبن منوّر، همانجا). ظاهرآ در همين سفر، هجويرى مريد ختلى شد و با او به آذربايجان و شام رفت (رجوع کنید به هجويرى، ص 77؛ نيز رجوع کنید به همان، مقدمه عابدى، همانجا).

ختلى از اقران ابوعمرو قزوينى (متوفى 442) و ابوالحسن سالبه (متوفى 415) به شمار مىرفت (هجويرى، ص 252). غير از هجويرى، حسين زنجانى نيز از شاگردان ختلى بود. ختلى در زمان حكومت مسعود غزنوى، حسين زنجانى را، احتمالا براى تبليغ، به پنجاب فرستاد (رجوع کنید به عبدالرشيد، ص 20؛ رضوى، ج 1، ص 112). ختلى پس از عمرى طولانى، در حالى كه هجويرى بر بالين او بود، در بيتالجن (دهى ميان بانياس و دمشق) درگذشت (هجويرى، ص 252ـ253؛ جامى، ص 320). تاريخ دقيق وفات او معلوم نيست. غلام سرور لاهورى (ج 2، ص 231) درگذشت او را، با توجه به حاشيه يكى از نسخه هاى نفحات الانس جامى، 453 ذكر كرده است. در دائرةالمعارف ايرانيكا (ذيل «ابوالفضل خُتَّلى») اين تاريخ نامحتمل دانسته شده است. به گفته ذهبى، ختلى در 460 درگذشت (رجوع کنید به عبدالرشيد، ص 22).

ختلى در تفسير و روايت عالم بود و بهويژه از حبيب راعى (متوفى قرن دوم؟) روايات بسيار داشت (رجوع کنید به هجويرى، ص 139ـ252). او در تصوف از جنيد بغدادى* پيروى مىكرد (همان، ص 252) و شايد به همين سبب با سكر ميانهاى نداشت و آن را محل بازى كودكان و صحو را فناگاه مردان مىدانست (رجوع کنید بههمان، ص 282؛ براى اين دو اصطلاح رجوع کنید به سُكر و صحو*). وى سماع* را نيز «زادالمضطرّين» مىشمرد و معتقد بود هر كه به حق واصل شود از سماع مستغنى است (رجوع کنید به همان، ص 591). ختلى گرچه صوفى بود، لباس و رسوم صوفيه را نداشت و از «اهل رسم» سخت انتقاد مىكرد (همان، ص 77)، تا جايى كه هجويرى (ص 252) گفته است كسى را مخالفتر و شديداللحنتر از او نسبت به اين امور نديدهام. از ختلى درباره موضوعاتى مثل انس و هيبت و قبض و بسط نيز سخنانى نقل شده است (براى نمونه رجوع کنید به همان، ص 549، 551ـ552).


منابع :
(1)عبدالرحمانبن احمد جامى، نفحات الانس، چاپ محمود عابدى، تهران 1386ش؛
(2) عبدالرشيد، داتا گنجبخش: زندگينامه و تعاليم شيخ ابوالحسن علىبن عثمان هجويرى جلابى غزنوى، ترجمه احمد سميعى، تهران 1349ش؛
(3) غلام سرور لاهورى، خزينةالاصفيا، چاپ سنگى كانپور 1332/1914؛
(4) محمدبن منوّر، اسرارالتوحيد فى مقامات الشيخ ابىسعيد، چاپ محمدرضا شفيعىكدكنى، تهران 1366ش؛
(5) علىبن عثمان هجويرى، كشفالمحجوب، چاپ محمود عابدى، تهران 1383ش؛
(6) EIr., s.v. "Abu'l-Fazl Kottali" (by H. Algar).
(7) Saiyid Athar Abbas Rizvi, A history of Sufism in India, New Delhi 1978-1983.
/ فيروزه صادقزاده دربان/

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6919
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست