responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6883

خانه خدا ، خانه خدا، فيلمى مستند از مراسم حج كه زمينه ساز جذب مخاطبان جديد براى سينماى ايران شد. اين فيلم 96 دقيقهاى، كه به طريقه 35 ميليمترى رنگى فيلمبردارى و در 1345ش ساخته شد (تهامىنژاد، ص 66؛ فراهانى، 2009) و در رمضان همان سال به نمايش درآمد (آلاحمد، كتاب4، ص 2029)، برگزارى مراحل مقدّماتى و مناسك حج تمتعِ زائران ايرانى و غيرايرانى را نمايش مىداد. تا پيش از اين فيلم، تصوير خانه خدا تنها در دو فيلم مستند ايرانى ثبت شده بود، يكى در سفرنامه برادران اميدوار و ديگرى فيلمى به كارگردانى محمدعلى ايثارى كه انگيزه ساخت فيلم خانه خدا بود (فراهانى، 2009). درباره روند ساخت خانه خدا كه با اجازه ملكسعود، پادشاه عربستان سعودى، انجام شده بود (تهامىنژاد، ص 6)، روايتهاى گوناگونى وجود دارد. براساس تحقيقات مبتنى بر اظهارات عوامل فيلم و بدون اكتفا به عنوانبندى آن، ابوالقاسم رضايى (1293ـ1375ش)، فرزند ميرزاابراهيم خان صحافباشى از اولين مؤسسان سالن سينما در ايران، تهيه و كارگردانى (نه با تعريف رايج) اين اثر را به عهده داشت (رجوع کنید به بهارلو، ذيل «رضايى، ابوالقاسم»؛ سيدمحمدى، ص140) و جلال مقدّم (1308ـ1375ش) مشاور او بود (اميد، ج 1، ص 395)، كه به گفته ابراهيم گلستان (ص220) فقط در تهيه مقدّمات و اجازه سفر به عربستان نقش داشت (قس شاهرخ گلستان، ص 121، كه جلال مقدّم را كارگردان اين فيلم دانسته است). رضايى كه پيشتر فيلمبردار و تدوينگر شمارى آثار سينمايى بود (سيدمحمدى، ص141)، مدتى مديريت استوديوى ايران فيلم را برعهده داشت و خانه خدا محصول همين استوديوست (بهارلو، همانجا؛ تهامىنژاد، ص 66).

ويژگى بارز و مؤثر اين فيلم به گروه فيلمبردارى حرفهاى آن باز مىگردد كه حاصل انتخاب هوشمندانه رضايى است. گروه فيلمبردارى را احمد شيرازى، نعمت حقيقى، محمدعلى ايثارى و عباس دستمالچى تشكيل مىدادند (تهامىنژاد، همانجا). احمد شيرازى و نعمت حقيقى به لحاظ درك بصرى و شناخت از صحنهبندى (ميزانسن)، قاببندى، تركيببندى (كمپوزيسيون)، نوع حركات دوربين و شيوه برخورد با مكان (لوكيشن)هاى واقعى و زائران، بخشى از كارگردانى را هنگام فيلمبردارى عهدهدار بودند. حضور اين دو و تقسيم كار ميان آنان و دو همكارشان خوراك تصويرىِ مناسب و كاملى از مراحل مختلف مراسم حج فراهم ساخت كه تدوينگر از آن براى شكلدهى يك فيلم مستند گزارشى، آميخته با جذابيتهاى بصرى، استفاده فراوان كرد.

گويندگان (راويان) فيلم به زبان فارسى، اسداللّه پيمان و محمود سعادت و قارى قرآن حمزه ريحانى بودند. گفتار فيلم بعدآ به انگليسى ترجمه شد و شركت آشوقا فيلم آن را به بيشتر كشورهاى مسلمان فروخت. اين فيلم نخستين فيلم ايرانى بود كه تا اين حد به بازار خارجى راه يافت (اميد، همانجا). على بهارى خواننده، خوشدل تهرانى تنظيمكننده اشعار، عزيز رشكى عكاس و عباس مظاهرى سازنده عنوانبندى، طراح پوستر و نقش آگهى (پلاكارد) فيلم بودند.

از رخدادهاى همزمان با نمايش عمومى اين اثر، حمله جوان مذهبى تندرويى به ابوالقاسم رضايى در حياط استوديو ايران بود كه پس از آن، رضايى براى هميشه ايران را ترك گفت (تهامىنژاد، ص 67؛ شاهرخگلستان، ص 122).

اين اثر در اوضاعى كه سينماى رؤياپرداز با اتكا به آثار ملودرام و كمديهاى سطحى يكهتاز بود، توانست كسانى را كه بهلحاظ ريشهها و عقايد سنّتى و مذهبى و باتوجه وضع و فضاى سينماى آن دوره، با آن ميانه خوبى نداشتند، به سالنهاى نمايش فيلم بكشاند. چنانكه برخى كه سينما رفتن را گناه مىدانستند، با خانواده به ديدن آن رفتند (رجوع کنید به تهامىنژاد، همانجا)، گرچه انگيزههاى سودجويانه براى بهدست آوردن بازار دستنخورده تماشاگران مذهبى نيز از جمله اهداف سازندگان آن بود (مهرابى، ص 115). گزارش جلال آلاحمد از اكران فيلم تأمل برانگيز است (رجوع کنید به كتاب 4، ص 2029). اين فيلم برنامه افتتاحيه نخستين سالن سينماى شهر مذهبى قم در آذر 1348 بود (كشانى، ص 129). شايد تنها فيلمى كه پس از خانه خدا توانست نگاه منفى به سينما را منتفى سازد، محمد رسولاللّه ساخته مصطفى عقاد* باشد.

خانه خدا در هفتادوششمين نشست كانون فيلم معناگرا (15 آذر 1387) در تهران نيز به نمايش درآمد (فراهانى، 2009).


منابع :
(1)جلال آلاحمد، ادب و هنر امروز ايران: مجموعه مقالات، 1348ـ1324ه .ش، پژوهش و ويرايش مصطفى زمانىنيا، تهران 1373ش؛
(2) جمال اميد، تاريخ سينماى ايران، ج 1، تهران 1374ش؛
(3) عباس بهارلو (غلام حيدرى)، دانشنامه سينماى ايران، تهران 1383ش؛
(4) محمد تهامىنژاد، سينماى مستند ايران، عرصه تفاوتها، تهران 1381ش؛
(5) مرتضى سيدمحمدى، فرهنگ كارگردانهاى سينماى ايران: 1375ـ 1309، تهران 1376ش؛
(6) مهرداد فراهانى، «كارگردان فيلم مستند خانه خدا ابوالقاسم رضايى است نه جلال مقدم»، پيك مستند.

Retrieved Jun.21, 2009, from http://www.peykemostanad. com/1387/MF-Khaneh

%20Khoda.htm;

علىاصغر كشانى، فرآيند تعامل سينماى ايران و حكومت پهلوى، تهران 1386ش؛
(7) ابراهيم گلستان، نوشتن با دوربين: رو در رو با ابراهيم گلستان، ]مصاحبهكننده[: پرويز جاهد، تهران 1384ش؛
(8) شاهرخ گلستان، فانوس خيال: سرگذشت سينماى ايران از آغاز تا پيروزى انقلاب اسلامى به روايت بى.بى.سى، تهران 1374ش؛
(9) مسعود مهرابى، تاريخ سينماى ايران: از آغاز تا سال 1357، ]تهران[ 1365ش.
/ جواد طوسى /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6883
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست