responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6871

لَلَّه عارفه ، زن زاهد و اصلاحگر دینی کشمیری در قرن هشتم. از زندگی وی اطلاعات اندک و مبهمی در دست است. او در میان مسلمانان و هندوان کشمیر از محبوبیت یکسانی برخوردار است. آثار ریشیهای کشمیر جزو نخستین منابع سرگذشت لله به شمار می‌رود (رجوع کنید به اسحاق‌خان، ص71؛ نقوی، ص72). لله نزد عموم به لَل‌دِد، لَل‌دِدی، لَل‌ماج و مَئی لَل‌دِدی (به معنای مادرِ بزرگ) معروف است و در زبان سنسکریت به نامهای لَل‌ یوگیشوَری و لِل‌ایشوَری شناخته شده است (رضوی، ج1، ص349؛ اسحاق‌خان، ص79).

لله در 735 در روستای پَنْدَریتْهَن (پنج مایلی جنوب شرقی سرینگر کشمیر) در خانواده‌ای نسبتاً توانگر به دنیا آمد. او از همان کودکی به عزلت و دوری از خلق تمایل داشت. پدرش، بنا به اقتضای طبقة خویش، وی را به ازدواج برهمن‌زاده‌ای درآورد، اما به سبب اذیت و آزاری که از خانوادۀ همسرش دید و نیز گرایشهای عرفانی که داشت، به همسرداری پشت‌پا زد و به حلقۀ یوگینیان (زنان یوگی) شیواپرست پیوست و به حالت نیمه‌عریان همچون مجانین در کوچه‌ها پرسه می‌زد (رضوی، همانجا؛ رفیقی، ص169-170). لله با اینکه شیوایی بود، اما در نقش اصلاحگر دینی، بر آداب و رسوم و شعائر مرسوم شیواییان و برهمنان سخت خرده می‌گرفت (وانی، ص90؛ اسحاق‌خان، ص79). روابط سلاطین نیز با او حسنه بود و بر اساس گزارش تاریخ حسن (ج2، ص171، 175؛ نیز رجوع کنید به حیدرملک، ص103)، سلطنت شهاب‌الدین (حکـ‌ : 761-780) را در کشمیر پیش‌بینی کرده بود.

نفوذ آرای لله در کشمیر چنان شگرف بود که در پیدایش طریقتی به نام ریشی (واژه‌ای سنسکریت به معنای خردمند)، منسوب به نورالدین ریشی (متوفی842)، در میان صوفیان کشمیرتأثیر گذاشت. او با الهام از تعالیم لله به ریاضات و مجاهدات روی آورد و به طریق اویسی سلوک می‌کرد. تعالیم وی، که در اشعارش مجال بروز یافته، شبیه به سروده‌های لله است (رضوی، ج1، ص350؛ رفیقی، ص160، 166-167). پس از نورالدین، مریدانش این طریقت را رواج دادند و در کشمیر از شهرت بسیاری برخوردار شدند تا جایی که اعجاب ابوالفضل علامی، مورخ قرن دهم و یازدهم دربار مغول و جهانگیر شاه، را برانگیختند (همان، ج1، ص351؛ رفیقی، ص189).

ماهیت دینی لله در تاریخ تصوف محل اختلاف است و هر کس بر اساس آثار و تعالیمی که از وی باقی مانده است، حکم به مسلمانی یا هندو بودن او می‌دهد. اعتقاد به مسلمانی لله را ابتدا ریشیها مطرح کردند. آنان معتقد بودند که لله به دست سید علی همدانی* اسلام آورد و شاگرد برجستۀ سید حسین سمنانی، از صوفیان کشمیر، بود (اسحاق‌خان، ص70، 79؛ نقوی، ص72). همچنین او مخدوم جهانیان جلال‌الدین بخاری* را درک کرد. به همین سبب، صوفیان کشمیر به وی القابی همچون مریم مکانی، رابعۀ ثانی، عارفه، مجنون عاقله و مجذوب مطلق دادند (اسحاق‌خان، ص70، 78-79، 245؛ وانی، 93، 95؛ رفیقی، ص325). معنویت لله چنان عظیم بود که نورالدین ریشی را سخت تحت تاثیر قرار داد و او را مرید خود ساخت (رفیقی، ص166). برخی از محققان معاصر همچون تمپل (رجوع کنید به ص1-5) و محب‌الحسن (رجوع کنید به ص238-239) نیز لله را زنی صوفی‌مسلک دانسته و معتقدند که وی اشعار وجدآمیز خود را به تأثیر از تعالیم صوفیه سروده است (به نقل از رضوی، ج1، ص349؛ رفیقی، ص171).

از سوی دیگر، محققانی مثل رضوی (ج1، ص349) و رفیقی (ص162، 169، 172، 283-285)، لله را زنی شیواپرست می‌دانند که صوفیان کشمیر و ریشیها از او متأثر بودند و ارتباط او با صوفیان، از جمله سید علی همدانی، مبتنی بر قصه است (قس د.اردو، ذیل مدخل، که نوشته است اودر 781 با سید علی همدانی ملاقات کرد). به نظر ایشان، لله حقیقت متعال را با شیوا یکی دانسته و معتقد است که شیوا در جنبۀ حضور مستمرش در سراسر جهان سریان دارد و در حالت تنزّه والایش ورای جلوه‌های جهانی است. همچنین به نظر وی شیوا هم مؤنث است و هم مذکر، یعنی یگانگی در دوگانگی و دوگانگی در یگانگی است و تجلی جهان، ظهوری از شیوا یا حقیقت متعال است. برهمنان کشمیر نیز لله را یکی از اوتارهای آیین خویش قلمداد می‌کنند (اسحاق‌خان، ص9، 52).

مجموعه‌ای از گفتارها و اشعار به زبان کشمیری منسوب به لله در آثار ریشیها، از جمله بابا کمال و بابا خلیل، ثبت شده است (رجوع کنید به اسحاق‌خان، ص12). بر همین اساس، او قدیمترین نویسندۀ کشمیر شناخته شده است (محب‌الحسن، ص279). شعر او حاوی معانی عمیق و فلسفی است که به زبانی ساده نوشته شده است، چنانکه در عصر حاضر نیز مردم کشمیر اشعار او را زمزمه می‌کنند و به عنوان مَثل به کار می‌برند (همانجا؛ نقوی، ص72). در اشعار اواز واژهای سنسکریت بسیاری استفاده شده است. بسیاری از ابیات منسوب به لله، دربرخی گزیده‌ها و ترجمه‌ها به نورالدین ریشی نیز نسبت داده شده است (محب‌الحسن، همانجا؛ رفیقی، ص176).

بارنت و گریرسن اشعار و سخنان لله را ، که به «لَلْ‌وَکهـ» شهرت دارد، نخستین بار در 1920 تصحیح و به انگلیسی ترجمه کردند. گریرسن کتابی نیز با عنوان لله - واکیانی نوشت و دربارۀ سخنان او تحقیقی عالمانه کرد. پس از آن، ریچارد تمپل سخنان وی را به انگلیسی منظوم برگرداند و همراه با تحلیل آنها در 1924 منتشر ساخت (رفیقی، ص170؛ محب‌الحسن، ص15). در 1978 نیز پاریمو ، با توجه به آثار پیشین، سروده‌های لله را مرتب و به انگلیسی ترجمه و شرح و با عنوان عروج نفس چاپ کرد (رفیقی، همانجا، پانویس شمارۀ 55).


منابع :
(1) حیدر ملک‌بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL 2609؛
(2) اردو دائرةالمعارف اسلامیه، مدخل «لله عارفه»، لاهور 1404/1994؛
(3) غلام حسن کهویهامی، تاریخ حسن، سرینگر 1954؛
(4) علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو [بی‌تا]؛
(5) Abdul Qaiyum Rafiqi, Sufism in Kashmir, Srinagar 2003.
(6) S. A. A. Riavi, A History of Sufism in India, New Delhi 1978.
(7) Muhammad Ashraf Wani, Islam in Kashmir, Srinagar 2004.
(8) Mohammad Ishaq Khan, Kashmir's Transition to Islam: The Role of Muslim Rishis (15th-18th century), New Delhi 2005.
(9) Sir Rishard Temple, The World of Lalla: The Prophetess, English Translation of Sayings of Lalla, Cambridge 1924.
(10) Muhibul hasan, Kashmir under the Sultans, Calcutta 1959-2005.
/ شریف حسین قاسمی /



تاریخ انتشار اینترنتی: 31/02/1391

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6871
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست