responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6862

گوالیاری ، محمدغوث بن خطیرالدین، از مشایخ برجستۀ سلسلۀ شطاریه در هند. نسب وی با چهار واسطه به عطار نیشابوری می‌رسد (رجوع کنید به غوثی¬شطاری، ص267؛ قس بداؤنی، ج3، ص5، که نسب او را به بایزید بسطامی رسانده است). جد وی، لطیف¬الدین، از اهالی نیشابور بود که به هند مهاجرت کرد (لاهوری، ج2، ص333). گوالياری در گوالیارزاده شد. براساس سخنی که غوثی شطاری از گوالیاری در گلزار ابرار نقل کرده (رجوع کنید به ص268)، وی در 907 به دنیا آمده است، اما رضوی (ج1، ص335) و لوث (ص185؛ نیز اته، ج1، ستون1042) سال تولد او را 906 دانسته‌اند.

گوالیاری، با هشت برادرش، مرید حمید حاجی حصور گوالیاری بود. حاجی حصور– که با یک واسطه شاگرد عبدالله شطاری به شمار می¬رفت– بالغ بر سیزده سال به تعلیم و تربیت گوالیاری مشغول بود و به او لقب «غوث» داد (گوالیاری، گ 4؛ محدّث دهلوی، ص506). سپس به وی خرقۀ خلافت پوشاند و او را به تربیت سالکان گماشت (غوثی¬شطاری، ص268).

رابطۀ گوالیاری با حاکمان عصر نیکو بود و همایون پادشاه (ﺣﮑ :937ـ963) به او و برادرش، بهلول، ارادت داشت (بداؤنی، همانجا؛ لاهوری، ج2، ص334). پس از یورش شیرشاه افغان در 947 به دهلی و فرار همایون به ایران، گوالیاری به سبب ادعاهایی که دربارۀ احوال معنوی خود نوشته بود، مغضوب علمای دهلی شد. از این رو، به گجرات رفت و در آنجا خانقاهی بنا کرد و به تربیت مریدان پرداخت (غوثی¬شطاری، همانجا؛ لاهوری، ج2، ص333). اقامت وی در گجرات دیری نپایید و علمای آنجا همان نوشته‌های او را مستمسک قرار دادند و به قتل وی فتوا دادند. اما وجیه¬الدین گجراتی – که از ارادتمندان گوالیاری بود و در دربار گجرات نفوذ بسیارداشت – او را از مهلکه نجات داد (بداؤنی، ج3، ص31؛ لاهوری، ج2، ص333ـ334).

با قدرت گرفتن اکبرشاه در963، گوالیاری به دهلی رفت و مورد توجه وی قرار گرفت (غوثی شطاری، ص273؛ رحمان علی، ص206). در آنجا نیز او، بر اثر فتنۀ برخی رقیبان از جمله شیخ گدایی، مورد سوء ظن صدراعظم بیرام¬خان قرار گرفت و به گوالیار رفت (علامی، ج2، ص89 ؛ رضوی، ج2، ص159). در آنجا خانقاهی بنا کرد و به وجد و سماع مشغول شد (بداؤنی، ج3، ص6).

گوالیاری مریدان بسیاری داشت. از جمله آنان ودودالله شطاری، سراج‌الدین محمد بنیانی، احمد اُجینی، شمس‌الدین زنده¬دل و محمد صدرالدین ذاکر بودند(غوثی شطاری، ص321، 326، 349، 354ـ355،420) . او در 970 درگذشت و در گوالیار دفن شد (علامی، همانجا؛ بداوئنی، ص 6؛ قس محدث دهلوی، ص507، که وفات او در967 نوشته است). پس از وی فرزندش، عبدالله بُده، جانشین پدر شد و با حمایت اکبرشاه، برای پدرش مقبره‌ای بزرگ¬تر و آبادتر در گوالیار ساخت (غوثی شطاری، ص445ـ446؛ رضوی، ج2، ص161).

از گوالیاری چند اثر برجا مانده است:1) جواهر خمسه، به فارسی، در پنج فصل، در تصوف خصوصاً دربارۀ سلسلۀ شطاریه و آداب و اوراد آنان (برای آگاهی از نسخه‌های خطی آن رجوع کنید به منزوی، ج3، ص1392ـ1393؛ اته، ج1، ستون 1042، ج2، ستون 37). این کتاب در قرن یازدهم به عربی ترجمه شد (رجوع کنید به لوث، ص185ـ186) .2) معراج‌نامه یا معراجیه، دربارۀ احوال معنوی او (رحمان¬علی، همانجا؛ لاهوری، ج2، ص333) .3) بحرالحیات، در آداب و اعمال و انواع ریاضات یوگیان (غوثی¬شطاری، ص274؛ رحمان¬علی، همانجا). اصل این کتاب به سنسکریت است و به امریته کونده (Amrita-Kunda) یا انبرت کهند شهرت دارد. به گزارش غوثی¬شطاری (ص275)، گوالیاری آن را از سنسکریت به فارسی ترجمه کرده است، اما منزوی (ج4، ص2145ـ2146) و رضوی (ج1، ص335) بر آن¬اند که او از روی ترجمۀ عربی بحرالحیات، به قلم رکن‌الدین سمرقندی، آن را به فارسی برگردانده است .4) کلید مخازن، دربارۀ مبدأ و معاد، در یک مقدمه و سه دقیقه .5) اوراد غوث الاولیاء یا اوراد غوثیه .6) ضمائر و بصائر، در مبادی و مسائل و مقاصد تصوف (غوثی¬شطاری، ص273ـ274؛ رحمان¬علی، همانجا؛ منزوی، ج3، ص1812). کتابی هم با عنوان ارشاد البصائر در کتابخانۀ پیرمحمدشاه در گجرات موجود است (فهرست میکروفیلم...، ج4، ص134)، که احتمالاً همین ضمائر و بصائر است.آخرین نوشتۀ گوالیاری کنز الوحده است ، به عربی، دربارۀ توحید و ایمان حقیقی (غوثی-شطاری، ص275).


منابع :
(1)عبدالقادر بن ملوک شاه بداؤنی، منتخب التواریخ، چاپ احمد علی صاحب، با مقدمۀ توفیق سبحانی، تهران 1379ش؛
(2) رحمان¬علی، تذکره علمای هند، لکهنو 1894/1312؛
(3) ابوالفضل علامی، اکبرنامه، چاپ احمد علی و عبدالرحیم، کلکته 1877-1887؛
(4) محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، چاپ محمد ذکی، پتنه 2001؛
(5) فهرست میکروفیلم نسخه¬های خطی فارسی و عربی کتابخانه¬های گجرات، مرکز میکروفیلم نور، دهلی 1380ش/2001؛
(6) محمد غوث گوالیاری، جواهر خمسه، نسخۀ شمارۀ 2392 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران؛
(7) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور 1332/1914؛
(8) عبدالحق محدّث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، چاپ علیم ارف خان، تهران 1383ش؛
(9) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد 1362-1370ش؛
(10) Hermann Ethe, Catalogue of Persian manuscripts in the Library of the India Office, Oxford 1903.
(11) Otto Loth, A Catalogue of the Arabic Manuscripts in the Library of the India Office, London 1877.
(12) Saiyid Athar Abbas Rizvi, A History of Sufism in India, New Delhi 1978-1983.
/زینب مولایی/



تاریخ انتشار اینترنتی: 29/10/1390

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6862
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست