responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6836

 

راشد، حسینعلی ، دانشمند و خطیب معاصر. وی در تیرماه 1284 در روستایی دراطراف تربت حیدریه به دنیا آمد. پدرش، ملاعباس تربتی، مشهور به حاج آخوند، عالمی زاهد و پرهیزکار بود (حسینعلی راشد، 1369ش، ص110، 130، 133- 134؛ همو، 1387ش، ص12، 18- 20؛ ریحان یزدی، ص66؛ سپهرم، ص386). حسینعلی در تربت حیدریه به فراگیری قرآن و شعر و ادب فارسی و متونی دربارۀ اخلاق و تعلیم و تربیت در مكتب خانه پرداخت و برای ادامۀ تحصیل به مدرسۀ اسحاق خانی، كه پدرش نیز مدرّس آنجا بود، رفت ودرآنجا ادبیات عرب، منطق و برخی از متون فقه و اصول (معالم، بخشی از قوانین و یک جلد شرح لمعه) را آموخت. در شانزده سالگی به مشهد رفت و ده سال درحلقۀ درس استادان برجسته و عالمان بزرگ آن شهر شرکت کرد. معانی و بیان را نزد ادیب نیشابوری*، بقیۀ متون فقه و اصول را نزد میرزامحمدباقر مدرّس رضوی، سیدجعفر شهرستانی، حسن بُرسی و محمد نهاوندی، و شرح اشارات و بخش امور عامه از اسفار ملاصدرا را نزد آقابزرگ شهیدی فرا گرفت. سپس در درس خارج اصول میرزامحمد آقازاده خراسانی* (دو دوره) و میرزامهدی اصفهانی (یک دورۀ ناقص) شرکت کرد. از حاج آقاحسین قمی* و شیخ موسی خوانساری به عنوان دیگر استادان او در دورۀ خارج در مشهد یاد شده است. راشد برخی از متونی را که آموخته بود نیز تدریس کرد و در عرصۀ موضوعات اجتماعی و ادبی و تاریخی، به¬ویژه در بارۀ تاریخ ادیان و مذاهب، به مطالعات وسیع پرداخت. در 1310ش به نجف رفت و در درس خارج فقه سیدابوالحسن اصفهانی* و خارج اصول میرزا محمدحسین نائینی* شركت کرد، ولی چند ماه بعد، به سب بیماری به مشهد بازگشت (حسینعلی راشد، 1369ش، ص178- 179؛ همو، 1387ش، ص12- 13؛ آقابزرگ طهرانی، ج2، ص672؛ نیز رجوع کنید به مشار، ج2، ستون 928).

راشد در 1312ش به شیراز رفت و حدود یک سال و نیم در آنجا ماند. از همانجا منبر رفتن او آغاز شد و شخصیت او به عنوان خطیب شکل گرفت و به این كار علاقه مند گردید. اهالی شیراز نیزاز مجالس سخنرانی وی به گرمی استقبال می کردند. وی در راه بازگشت، بنا به تقاضا و اصرار مردم اصفهان، در آنجا ماند و حدود پانزده ماه بر منابر آن شهر به وعظ و خطابه پرداخت. ولی به گفتۀ خود او، به دلیلی نامعلوم، در آذر 1314 به مدت 75 روز به زندان افتاد و پس از آن نیز تا 1316، در همان شهر تحت نظر و ممنوع از منبر بود (حسینعلی راشد، 1387ش، ص13- 14؛ نیز رجوع کنید به بتول راشد، ص23). وی، به تصریح خودش (1387ش، ص14)، بر اثر فشارهایی كه در این ماجرا به وی وارد شد، تا پایان عمر دچار نوعی بیماری عصبی بود.

راشد از 1316 تا پایان عمر در تهران ساکن شد (بتول راشد؛ مشار، همانجاها). او نخست در چاپخانۀ مجلس، به فهرست نگاری و تصحیح متون در حال چاپ، اشتغال یافت (بتول راشد، ص28). در امتحان گزینش قضات شرکت کرد، ولی پس از قبولی، از این شغل منصرف شد (همو، ص 28-29). در پی دعوت رادیو ایران از وی، شبهای نهم تا یازدهم محرّم 1361 (اوایل بهمن 1320) سخنرانی او از رادیو پخش شد. سپس، بر اثر استقبال فراوان شنوندگان، از 16 بهمن 1320، سخنرانی او شبهای جمعۀ هر هفته و همچنین شبهای سوکواری از رادیو پخش می شد(حسینعلی راشد، 1387ش، ص15؛ نیز رجوع کنید به بتول راشد، ص23- 24؛ سپهرم، همانجا). منبرهای راشد بسیار منظم و روشمند بود (رجوع کنید به محقق، ص61). او مطالب دینی و مباحث قرآنی را بسیار شیوا و جذاب و به زبان ساده، به گونه‌ای که برای همه قابل فهم باشد، بیان می کرد و آرام و شمرده سخن می گفت. سخنرانیهای او پرشنونده ترین و آموزنده‌ترین برنامه‌های رادیو ایران به شمار می‌رفت؛ چنانکه افراد و خانواده‌های بسیاری تنها برنامۀ رادیویی مورد علاقه¬شان سخنرانیهای او در شبهای جمعه بود. او نخستین روحانی و خطیبی بود كه با رادیو ایران همكاری کرد و این همكاری 37 سال ادامه یافت . از قول راشد نقل شده است که در ایام اوج مبارزات مردم در سال 1357ش، به رغم مخالفت او، سخنرانیهای گذشته اش از رادیو پخش می شد (رجوع کنید به حجتی کرمانی، ص70؛ دربارۀ ویژگیها، موضوعات و شیوۀ سخنرانیهای او، رجوع کنید به حسینعلی راشد، 1387ش، ص14؛ خوانساری، ص82- 83؛ محقق، ص60- 61؛ بتول راشد، ص23- 26). او زیاد منبر نمی رفت و در مجالس ترحیم نیز سخنرانی نمی کرد (محقق، ص61).

راشد در اواخر 1325 و اوایل 1326ش نخست برای زیارت عتبات به عراق رفت و سپس به سوریه، لبنان، فلسطین و مصر سفر کرد. او همچنین در سال 1329ش برای معالجه به اروپا رفت و بیش از هفت ماه در فرانسه، انگلیس، آلمان، سوئیس و ایتالیا ماند و با فرهنگ و تمدن غربی هم آشنا شد (رجوع کنید به مشار، ج2 ، ستون 928). در سه نوبت که راشد برای معالجه به اروپا رفت، مرتضی مطهری به جای او در رادیو به سخنرانی پرداخت (حجتی کرمانی، ص67؛ بتول راشد، ص25).

جایگاه مردمی راشد سبب شد که در 1330ش درهفدهمین دورۀ مجلس شورای ملی به نمایندگی برگزیده شود. او خیلی زود از نمایندگی استعفا کرد و دیگر در مجلس حضور نیافت. مناصب دیگری، ازجمله وزارت معارف، نیز به راشد پیشنهاد شد، ولی نپذیرفت (رجوع کنید به شهیدی، ص48- 50؛ بتول راشد، ص29؛ نیز رجوع کنید به جلالی، ص262). او در 29 تیر 1331 در پشتیبانی از نهضت ملی نفت بیانیه¬ صادر کرد (رجوع کنید به ترکمان، ضمیمه، ص53).

راشد از 1326ش همزمان در مدرسۀ عالی سپهسالار (شهید مطهری كنونی) و دانشكدۀ علوم معقول و منقول دانشگاه تهران (نام آن از 1343ش: دانشكدۀ الهیات و معارف اسلامی) به تدریس فقه و فلسفه اسلامی پرداخت (راشد، 1387ش، ص18؛ کسائی، ص112-113). در سال 1342ش كه فعالیتهای جدید آموزشی و پژوهشی دانشكدۀ علوم معقول و منقول در هفت گروه آموزشی شكل گرفت، راشد به ریاست گروه فلسفه و حكمت اسلامی منصوب گردید و در 1345ش بازنشسته شد. از آن پس تا دو سال پیش از فوت، فقط به تدریس در مدرسۀ سپهسالار اشتغال داشت (کسائی، ص117- 118). او در هفتم آبان 1359، بر اثر سكتۀ مغزی درگذشت و در بهشت زهرای تهران به خاك سپرده شد (بتول راشد، ص 43؛ برای آگاهی از انتقادهایی که به راشد می¬شد و پاسخ آن، رجوع کنید به حجتی کرمانی، ص66- 70). از بارزترین ویژگیهای اخلاقی او، مناعت طبع، صداقت و تواضع بود (رجوع کنید به شهیدی، ص 48-52؛ محقق، ص 60، 62).

آثار راشد شامل دو بخش است: بخش نخست، حاصل سخنرانیهای رادیویی اوست که علاوه بر انتشار در برخی روزنامه ها، ازجمله اطلاعات و کوشش، مستقلاً نیز در چند مجموعه به چاپ رسیده ،ازآن جمله است: 1) سخنرانیهای راشد، شامل چند دوره از سخنرانیهای رادیویی او، در شش مجلد (تهران1321- 1324ش). 2) فلسفۀ عزاداری سیدالشهداء، شامل سخنرانی او در یک دهۀ محرّم (تهران 1337ش). 3) اسلام و قرآن، شامل مجموعۀ‌ سخنرانیهای او دربارۀ قرآن (تهران1340ش). 4) آخرین سخنرانیهای راشد، شامل سخنرانیهای او ازمهر 1356 تا مهر 1357 است (با مقدمۀ مهدی محقق؛ تهران1381ش).

بخش دوم ،آثار مکتوب اوست، ازجمله:1) دو فیلسوف شرق و غرب: صدرالمتألهین و انیشتین، که در آن نظریۀ نسبیت انیشتین و حركت جوهری ملاصدرا را توضیح داده است (تهران 1318ش). 2) فضیلتهای فراموش شده: شرح حال حاج¬آخوند ملاعباس تربتی. راشد در این اثر ضمن بیان خاطراتی دربارۀ پدرش، مطالبی نیز دربارۀ خود آورده است (با مقاله¬ای از جلال رفیع؛ تهران1369ش). 3) تفسیر قرآن: سورۀ حمد و بقره (تهران 1371ش).

راشد مقالاتی نیز برای روزنامه¬های اطلاعات و ایران و مجلاتِ مهر، شهربانی و ایران امروز می نوشت (حسینعلی راشد، 1387ش، ص14). مجموعه مقالات وی در روزنامۀ اطلاعات در فاصلۀ سالهای 1319 تا 1324ش مستقلاً با عنوان مقالات راشد چاپ شد (تهران1381ش). او همچنین رساله‌هایی به عربی در برخی ابواب یا مباحث اصول فقه، ازجمله "مشتق"، "طلب و اراده"، "برائت"، "استصحاب"، "حجیت ظواهر قرآن" و "حجیت خبر واحد"، تألیف کرده که به چاپ نرسیده است (حسینعلی راشد، 1387ش، همانجا).


منابع:
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد 1404؛
(2) محمد ترکمان، نقدی بر مصدق و نبرد قدرت- به¬انضمام اسنادی دربارۀ رابطۀ علما با دکتر مصدق، تهران 1371ش؛
(3) غلامرضا جلالی، "حیات راشد: مروری بر زندگی علمی و سیاسی شیخ حسینعلی راشد"، پیام حوزه، سال6، ش3 (پاییز 1378)؛
(4) محمدجواد حجتی کرمانی، "راشد و حقی که بر ما داشت"، در با راست¬قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، به کوشش جعفر پژوم، تهران: انتشارات سخن، 1387ش؛
(5) محمد خوانساری، "سخنانش شنونده را مسحور می¬کرد"، در با راست¬قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، همان؛
(6) امیرمسعود سپهرم، تاریخ برگزیدگان و عده‌ای از مشاهیر ایران و عرب، تهران 1341ش؛
(7) بتول راشد، "یاد پدر"، در با راست¬قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، همان؛
(8) حسینعلی راشد، فضیلت‌های فراموش شده: شرح حال حاج¬آخوند ملاعباس تربتی، تهران 1369ش؛
(9) همو، "زندگینامۀ خودنوشت"، در با راست¬قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، همان؛
(10) علیرضا ریحان یزدی، آینۀ دانشوران، با مقدمه و تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم 1372ش؛
(11) سیدجعفر شهیدی، "چند خاطره از خطیب وارسته مرحوم راشد"، در با راست¬قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، همان؛
(12) نورالله کسائی، "استاد راشد و گروه فلسفۀ دانشکدۀ الهیات"، در با راست¬قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، همان؛
(13) مهدی محقق، "یادی از مرحوم راشد"، در با راست¬قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، همان؛
(14) خانبابا مشار، مؤلفین كتب چاپی فارسی و عربی، تهران 1340- 1344ش.

/ شهرام صحرائی /



تاریخ انتشار اینترنتی: 25/02/1390

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6836
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست