حَوْزى ، حَوْزى، خَميسبن على، محدّث و عالم قرن پنجم. زادگاه وى احتمالا روستاى حوز، در بخش شرقى واسط، بوده است (رجوع کنید به ياقوت حموى، ج 3، ص 1274). ابننقطه (ج 2، ص 381) تاريخ تولد او را شعبان 442 دانسته، اما حافظ ابوطاهر احمدبن محمد سِلَفى (ص 69)، به نقل از خود حوزى، سال 447 را تاريخ تولد وى ذكر كرده است. حوزى در واسط از ابوتمّام محمدبن عبدالكريمبن محمدبن أبى زَنْبَقَه، ابوالمفضّل هِبةاللّهبن محمدبن محمدبن مَخْلَد، ابىالحسن علىبن محمد جُلاَّبى و ابوسعد احمدبن محمدبن خَطَّاب و برخى محدّثان ديگر حديث شنيد (رجوع کنید به ابننقطه، ج 2، ص380). ذهبى (1424، ج 11، ص 135)، بدون ذكر تاريخ دقيق، از سفر وى به بغداد سخن گفته است. بهنوشته ابننقطه (همانجا)، حوزى در بغداد از ابوالقاسم عبدالعزيزبن على أنماطِى، ابومنصور محمدبن محمد نديم عُكْبَرى و ابوالقاسم علىبن احمدبن بُسْرى حديث شنيد. به گفته ياقوت حموى (همانجا)، حوزى حافظ قرآن و حديث و دانا به رجال حديث بوده و رياست علمى اين علوم در واسط به او رسيده بود. وى شعر نيز مىسرود؛ ياقوت حموى (ج 3، ص 1275)، سمعانى (1952، ص 175) و ذهبى (1424، ج11، ص 135ـ136) نمونهاى از اشعار او را نقل كردهاند. در شعرى كه ذهبى (1424، همانجا) از او نقل كرده، وى بر اشاعره و معتزله خرده گرفته و به ستايش اهل حديث و احمدبن حنبل پرداخته و خود را از اين گروه دانسته است. مطلبى درباره جرح او در منابع نقل نشده است و، باتوجه به استنادِ محدّثانِ پس از وى به كتابش در جرح و تعديل راويان واسط، به نظر مىرسد كه او را ثقه مىدانستهاند (رجوع کنید به ادامه مقاله). از جمله شاگردان او، ابوالجوائز سعدبن عبدالكريم، ابوطاهر سلفى، و ابوبكر عبداللّهبن عمران باقلانى مقرى (آخرين راوى او) بودند (ذهبى، 1424، ج 11، ص 135). سمعانى (1408، ج 2، ص 288) به گروهى از شاگردان او در واسط اشاره كرده كه خود آنها را ديده است. حوزى در شعبان 510 در واسط درگذشت و احتمالا در همان شهر به خاك سپرده شد (رجوع کنید به ابننقطه، ج 2، ص 381).

ذهبى (1424، همانجا) به چندين تأليف وى اشاره كرده، اما فقط يكى از آثار او موجود است. اين اثر حاوى پاسخهاى حوزى به سؤالات حافظ ابوطاهر سلفى درباره برخى محدّثان ساكنِ واسط است. به نوشته سلفى (همانجا)، اين جزء اثرى حجيم است. اين اثر كه سؤالات الحافظ السلفى لخميس الحوزى عن جماعة من اهل واسط نام دارد و مورد استفاده رجاليان پس از او قرار گرفته بهكوشش مطاع طرابيشى (دمشق 1396/1976) بهچاپ رسيده است. ذهبى در آثارش از آن نقلقول كرده است، از جمله در سِيَراعلام النبلاء (براى نمونه رجوع کنید به ج16، ص 352، ج 18، ص 236، 408، 607، ج 19، ص111)، و كتاب تذكرة الحفاظ (براى نمونه رجوع کنید به ج 3، ص 966، ج 4، ص 1226، 1236). ابنحجر عسقلانى نيز در لسان الميزان (براى نمونه رجوع کنید به ج 1، ص 388، ج 3، ص 316) از اين كتاب استفاده كرده است. ابننقطه (همانجا) از اين كتاب حوزى به عنوان جزء ياد كرده و نوشته كه آن را در اسكندريه سماع كرده است.

---

منابع:
(1) ابنحجر عسقلانى، لسانالميزان، حيدرآباد، دكن 1329ـ1331، چاپ افست بيروت 1390/1971؛
(2) ابننقطه، تكملة الاكمال، چاپ عبدالقيوم عبدرب النبى، مكه 1408ـ1418؛
(3) محمدبن احمد ذهبى، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، چاپ بشّار عواد معروف، بيروت 1424/2003؛
(4) همو، سيراعلام النبلاء، چاپ شعيب ارنؤوط و ديگران، بيروت 1401ـ1409/ 1981ـ1988؛
(5) همو، كتاب تذكرة الحفاظ، حيدرآباد، دكن 1388ـ1390/ 1968ـ1970؛
(6) احمدبن محمد سِلَفى، معجم السفر، چاپ شيرمحمدزمان، اسلامآباد 1408/1988؛
(7) عبدالكريمبن محمد سمعانى، الانساب، چاپ عبداللّه عمر بارودى، بيروت 1408/1988؛
(8) همو، كتاب الاملاء و الاستملاء، چاپ مكس ويسويلر، ليدن 1952؛
(9) ياقوت حموى، معجمالادباء، چاپ احسان عباس، بيروت 1993.

/ فهيمه كلباسى اصفهانى /