حَمّاد بن اُسامَة ، بن زيد قُرَشى، محدّث و حافظ كوفى در قرن دوم. كنيه‌اش ابواُسامه و از موالى بنى‌هاشم* (عباسيان) بود (رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 6، ص 394ـ395؛ مِزّى، ج 7، ص 218). به نوشته ذهبى (ج 9، ص 277)، حماد در حدود 120 به‌دنيا آمد. اين سخن براساس گفته ابن‌سعد (ج 6، ص 395) است كه حماد را در هنگام وفات، هشتاد ساله ذكر كرده است. باتوجه به شهرت حماد به كوفى و اغلب مشايخ وى كه محدّثان كوفى بودند (رجوع کنید به مزّى، ج 7، ص 218ـ220)، وى احتمالا در كوفه پرورش يافته، چنان‌كه سفيان ثورى او را عاقل‌ترين جوان اهل كوفه خوانده است (همان، ج 7، ص 223). وى از محدّثان مشهورى چون ابواسحاق ابراهيم‌بن محمد فَزارى، سليمان‌بن مهران مشهور به اَعْمَش، سفيان ثورى و هشام‌بن عروة بن زبير حديث نقل كرده است (براى فهرست مشايخ او رجوع کنید به همان، ج 7، ص 218ـ220). از او كسانى چون احمدبن محمدبن حنبل، على‌بن اسحاق مدينى، محمدبن ادريس شافعى، نصربن على جَهضَمى و يحيى‌بن مَعين حديث نقل كرده‌اند (براى فهرست راويان او رجوع کنید به همان، ج 7، ص220ـ221). ابن‌سعد (همانجا) گفته كه حماد احاديث فراوانى روايت كرده است. او حماد را به تدليس* در حديث متهم كرده، اما ابن ابى‌حاتم (ج 3، ص 132ـ133)، از قول احمدبن حنبل، حماد را يكى از اَثباتِ نقل حديث خوانده كه هرگز خطا نمى‌كرده و او را به كتابت درست و روايت صحيح احاديث ستوده است. ابن‌حِبّان (ج 6، ص 222) به روايت محدّثان عراقى و خراسانى از حماد اشاره كرده است. ذهبى (ج 9، ص 278) او را فردى آگاه به اخبار و وقايع كوفه معرفى كرده است. حماد به زهد و عبادت مشهور بود و از وى به عنوان يكى از زهاد زمانش ياد شده است (مزّى، ج 7، ص 223). وى در شوال 201 درگذشت و بر جنازه او، محمدبن اسماعيل‌بن على‌بن عبيداللّه‌بن عباس هاشمى، به دليل سن زياد و جايگاهش، هرچند در آن هنگام والى كوفه نبود، نماز گزارد (ابن‌سعد، همانجا). نام حماد در سلسله سند روايات كتابهاى شش‌گانه و ديگر آثار حديثى اهل سنّت آمده است (ذهبى، ج 9، ص 279).

---

منابع:
(1) ابن‌ابى‌حاتم، كتاب الجرح و التعديل، حيدرآباد، دكن 1371ـ 1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بيروت (بى‌تا.)؛
(2) ابن‌حِبّان، كتاب الثقات، حيدرآباد، دكن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بيروت (بى‌تا.)؛
(3) ابن‌سعد (بيروت)؛
(4) ذهبى؛
(5) يوسف‌بن عبدالرحمان مِزّى، تهذيب‌الكمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بيروت 1422/2002.

/ هادى بِزدى‌ثانى /