responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6471

 

حَلْوانى، عبدالعزيزبن احمد ، محدّث و فقيه حنفى قرن پنجم. لقب مشهور او شمس‌الائمه و كنيه‌اش ابومحمد (ذهبى، 1401ـ1409، ج 18، ص 177) يا ابواحمد (ابن‌ماكولا، ج 3، ص 111) است. سبب شهرت وى به حلوانى (زبيدى، ج 37، ص 466ـ467) يا حَلوائى (ذهبى، 1414، حوادث و وفيات 441ـ460ه ، ص 398) يا حَلاوى (ابن‌ماكولا، ج 3، ص 303)، اشتغال او به تهيه و فروش شيرينى بوده است (لكنوى، ص 96).

از سال تولد و دوران كودكى وى اطلاعى در دست نيست. گفته‌اند اهل بخارا بود و در آنجا نزد ابوعلى حسين‌بن خَضِر نَسَفى* (متوفى 424) به فراگيرى فقه و علوم ديگر پرداخت و پيشواى حنفيان بخارا شد (رجوع کنید به سمعانى، ج 2، ص 248؛ ابن‌ابى‌الوفا، ج 2، ص 429؛ ابن‌قطلوبغا، ص 128ـ 129). وى مطابق با روش فقهىِ حنفيان كوفه فتوا مى‌داد (سمعانى، همانجا) و در سمرقند نيز مجلس افتا برپا مى‌ساخت (نسفى، ص 428).

ديگر استادان مهم و مشايخ حديثى حلوانى عبارت بودند از: عبدالرحمان‌بن حسين كاتب، محمدبن احمدبن غُنجار بخارى، صالح‌بن محمد جِجارى، ابوسهل احمدبن محمد اَنماطى و محمدبن عمروبن شعبى (سمعانى، همانجا؛ نسفى، ص 388، 417؛ ذهبى، 1401ـ1409؛ همو، 1414، همانجاها).

حلوانى شاگردان بسيارى تربيت كرد، از جمله محمدبن احمد سرخسى* (صاحب المبسوط)، على‌بن محمد ابوالعُسْر و برادرش محمد ابواليُسربَزْدَوى*، قاضى جمال‌الدين احمدبن عبدالرحمان، عبدالكريم اندقى، محمدبن على زَرَنْجرى و فرزندش بكربن محمد (نسفى، ص 225؛ ابن‌ابى‌الوفا، همانجا؛ تميمى، ج 4، ص 346؛ لكنوى، همانجا). به تصريح منابع، اين اشخاص و افرادى ديگر از او حديث نقل كرده‌اند. بكربن محمد زرنجرى را آخرين راوى حديث از حلوانى دانسته‌اند (رجوع کنید به سمعانى؛
ابن‌ابى‌الوفا، همانجاها).

بنابر برخى منابع، حلوانى در اواخر عمر به شهر كَش (در ماوراءالنهر) منتقل يا تبعيد شد (رجوع کنید به ابن‌ماكولا؛
تميمى، همانجاها). به نوشته نسفى (ص 387)، عبدالخالق‌بن محمد شِكانى (متوفى بعد از 480) مستملى او در اين شهر بود. مقام علمى و معنوى حلوانى را ستوده و آن را ناشى از دعاى خير پدرش دانسته‌اند (لكنوى، ص 97). حلوانى كتاب حديثى شرح معانى الآثار طحاوى را، با دو واسطه، ازمؤلف روايت كرده است (رجوع کنید به همان، ص 95). نخشبى (به نقلِ لكنوى، ص 96) او را در نقل احاديث اهل تسامح دانسته است.

حلوانى در كَش (ابن‌ماكولا؛
تميمى، همانجاها) يا بخارا (ذهبى، 1401ـ1409، ج 18، ص 178) درگذشت و به گفته نخشبى (به نقلِ سمعانى، همانجا) در كَلاباذ (محلى در بخارا رجوع کنید به ياقوت حموى، ذيل «كلاباذ») به‌خاك سپرده شد. سال فوت او عمدتآ 448 يا 449 ذكر شده است (رجوع کنید به ابن‌اثير، ج 1، ص 381؛
ابن‌قطلوبغا، ص 128؛
حاجى‌خليفه، ج 1، ستون 568، ج 2، ستون 1580).

مهم‌ترين آثار حلوانى عبارت‌اند از: المبسوط، كتاب النوادر، الفتاوى، التبصرة (زرنوجى؛
ابن‌ابى‌الوفا؛
لكنوى، همانجاها)، شرح كتابهاى فقهى الجامع‌الكبيرِ* شيبانى و ادب القاضى على مذهب ابى‌حنيفة، اثر قاضى ابويوسف* يعقوب‌بن ابراهيم انصارى (متوفى 182؛
حاجى‌خليفه، ج 1، ستون 46، 568؛
كحّاله، ج 5، ص 243).


منابع:
(1) ابن‌ابى‌الوفا، الجواهر المضيّة فى طبقات الحنفيّة، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، رياض 1413/1993؛
(2) ابن‌اثير، اللباب فى تهذيب الانساب، بيروت 1414/1994؛
(3) ابن‌قطلوبغا، تاج التراجم فى من صنّف من الحنفية، چاپ ابراهيم صالح، بيروت 1412/1992؛
(4) ابن‌ماكولا، الاكمال فى رفع الارتياب عن المؤتلف و المختلف فى الاسماء و الكنى و الانساب، چاپ عبدالرحمان‌بن يحيى معلمى يمانى، بيروت (بى‌تا.)؛
(5) تقى‌الدين‌بن عبدالقادر تميمى، الطبقات السنية فى تراجم الحنفية، ج 4، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، رياض 1410/1989؛
(6) حاجى‌خليفه؛
(7) محمدبن احمد ذهبى، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمرى، حوادث و وفيات 441ـ460ه ، بيروت 1414/1994؛
(8) همو، سير اعلام النبلاء، چاپ شعيب ارنؤوط و ديگران، بيروت 1401ـ1409/ 1981ـ1988؛
(9) محمدبن محمد زبيدى، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، چاپ على شيرى، بيروت 1414/ 1994؛
(10) برهان‌الدين زرنوجى، تعليم المتعلّم طريق التعلّم، چاپ مصطفى عاشور، قاهره ?( 1406/ 1986)؛
(11) سمعانى؛
(12) عمررضا كحّاله، معجم‌المؤلفين، دمشق 1957ـ1961، چاپ افست بيروت (بى‌تا.)؛
(13) عبدالحى‌بن عبدالحليم لكنوى، الفوائد البهية فى تراجم الحنفية، كراچى 1393؛
(14) عمربن محمد نسفى، القند فى ذكر علماء سمرقند، چاپ يوسف الهادى، تهران 1378ش؛
(15) ياقوت حموى.

/ نسترن منوچهرى /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6471
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست