بخاری ، محمدبن عَبدالباقی (ابوالمعالی علاءالدین محمدبن عبدالباقی البخاری المکّی )، مؤلف عربی نویس و خطیب حنفی مذهب قرن دهم . از زندگیش گزارش جامعی در دست نیست ، جز اینکه سالها در مسجد نبوی مدینه خطیب جمعه بوده است . تنها اثر وی ، الطرازالمنقوش فی محاسن الحبوش (حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1109؛ بروکلمان ، > ذیل < ، ج 2، ص 418؛ کحّاله ، ج 10، ص 123؛ زرکلی ، ج 6، ص 184)، دربارة پناه دادن حبشیان و نجاشی به مسلمانان مهاجر در شرایط سخت و دفاع از آنان در برابر مشرکان است . مسلمانان مکّه و مدینه همواره به این موضوع توجه ، و از آن با سپاس و تقدیس یاد کرده اند. الهام بخش او در نوشتن این کتاب ، دو اثر سیوطی به نامهای رفع شأن الحبشیان و ازهارالعروش فی اخبارالحبوش بود. بخاری این کتاب را در 991، زمانی که خطیب مدینه بود نوشت و آن را به شریف مکّه ، سید حسین بن حسن ، تقدیم کرد (حاجی خلیفه ، همانجا؛ طلس ، ص 221). این کتاب مقدمه ، خاتمه و چهار باب دارد. در مقدمه سبب تألیف کتاب و نژاد حبشیان و در بابهای کتاب به ترتیب فضیلت حبشیان ، نجاشی و فضایل او، صحابیان حبشی و ادیبان حبشی آمده است .

خالدالرّیان (ج 10، ص 123) در معرفی نسخه ای از الطّراز المنقوش گفته است که این کتاب به نام نُزهة الناظر و سَلْوَة الخاطر و عقدالفرائد فیما نظم من الفوائد نیز خوانده شده است . فؤاد سیّد (ج 2، ص 210)، علاوه بر نسخة خالدالرّیان ، به دو نسخة دیگر اشاره کرده که یکی از آنها در کتابخانة دانشگاه آمریکایی بیروت موجود است . محمد اسعد طلس (همانجا) نیز نسخه ای را معرفی کرده که در 997، شش سال پس از تألیف اثر، کتابت شده است .

الطّراز المنقوش را وایس وایلر ، به آلمانی برگردانده (هانوور 1924) که قسمتهایی از آن در > فهرست نسخ خطی شرقی کتابخانة بودلیان < (ج 2، ص 1363) آمده است . همچنین نورالدین حلبی * ، الطّراز المنقوش را تلخیص ، و با افزودن مطالبی برآن ، کتابی به نامِ اعلام الطّراز لمنقوش فی محاسن الحبوش تألیف کرده است . این کتاب مقدمه ، نتیجه و سه باب دارد که خالدالریّان (ج 2، 69) نسخه ای از آن را معرفی کرده و احتمال قوی داده است که به خط خود مؤلف باشد. این کتاب در 1307 در قاهره به چاپ رسیده است .

---

منابع :
(1) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ، بیروت 1410/1990؛
(2) خالدریان ، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة ، دمشق 1393/1973؛
(3) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(4) فؤاد سید، فهرس المخطوطات المصورة ، قاهره 1959؛
(5) محمد اسعد طلس ، الکشاف عن المخطوطات خزاین کتب الاوقاف ، بغداد 1372/1953؛
(6) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1376 ) ؛


(7) Bibliothecae Bodleianae cod. mss. or. cat .;
(8) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband , 1937-1942.

/ ابراهیم دیباجی /