حسین‌ جاهد (یالچین) ، نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار و سیاستمدار ترك در قرن چهاردهم. او در 1291 (قدرت، ج 1، ص 242؛ آق‌یوز، ص 120) یا 1292 (ارجیلاسون، ج 1، ص 314؛ ایشیق، ذیل "Yalcin, Huseyin Cahit") در خانواده‌اى استانبولى در بالیكَسیر به دنیا آمد (د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «حسین جاهد»). حسین‌سُعاد یالچین، شاعر و نمایشنامه‌نویس ترك، برادر بزرگش بود (رجوع کنید به >دایرةالمعارف زبان و ادبیات تركى<، ذیل"Yalcin, Huseyin Suat"). حسین‌جاهد تحصیلات ابتدایى را در سرز/ سیروز و تحصیلات متوسطه و عالى را در استانبول گذراند. در 1314 از «مُلكیه مكتبى» (مدرسه عالى مخصوص تربیت كارمند دولت) فارغ‌التحصیل و در وزارت معارف استخدام شد و تا 1326 به عنوان معلم و معاون مدیر و مدیر مدارس اِعدادى (متوسطه) به كار پرداخت (همان، ذیل "Yalcin, Huseyin Cahit"؛ بانارلى، ج 2، ص 1056).

حسین‌جاهد نویسندگى را از زمان تحصیل در مدرسه متوسطه آغاز كرد. وى مطالبى را از مجلات فنى ترجمه و در مجلات هفتگى چاپ می‌كرد و با دوستش، احمد شُعَیب، كه از منتقدان ادبى وابسته به جنبش ادبى ثروتِ فنون* بود، رمان جنایى ترجمه می‌كرد. این دو اداره مجله مكتب را نیز برعهده داشتند. نویسندگان و شاعرانى چون حسین‌سعاد یالچین، جناب شهاب‌الدین* و محمد رئوف*، كه بعدآ به گروه ثروتِ فنون پیوستند، با این مجله همكارى داشتند (قدرت، همانجا). پیوستن حسین‌جاهد به جمع نویسندگان مجله ثروت فنون نقطه عطفى در زندگى ادبى وى به شمار می‌رود. نخستین اثر حسین جاهد در ثروت فنون، چاپ داستان كوتاهى در شعبان 1314 بود (>دایرةالمعارف زبان و ادبیات تركى<، همانجا). خیال ایچینده (در وادى خیال)، دومین و آخرین رمانش، نیز به صورت پاورقى در این مجله منتشر شد. وى در آن مجله، بیشتر به عنوان مترجم آثار پارناسیها و سمبولیستهاى فرانسه و منتقد ادبى و هنرى، و به‌ویژه مدافع پرشور جریان ادبى ثروت فنون و ادبیات جدید، فعالیت می‌كرد (ارجیلاسون، ج 1، ص 316؛ اولكن، ص 136؛ آق‌یوز، ص 125؛ قراعلی‌اوغلو، ج 2، ص 549ـ550).

حسین‌جاهد مدتى پس از پیوستن به گروه ثروت فنون، فعال‌ترین عضو آن شد و پس از كناره‌گیرى توفیق فكرت*، سردبیرى مجله را برعهده گرفت، اما چند ماه بعد، به سبب چاپ مقاله «ادبیات و حقوق» ــكه در آن از اعدام پادشاه فرانسه، درپى انقلاب فرانسه، سخن رفته و خود وى آن را از زبان فرانسه ترجمه كرده بودــ مجله توقیف و گروه ثروت فنون پراكنده شد (ارجیلاسون، ج 1، ص 314؛ آق‌یوز، ص 92، 120؛ قدرت، همانجا؛ موتلوآى، 1988،ص195ـ196).

حسین‌جاهد در همین دوره، افزون بر فعالیت همه جانبه در ثروت فنون، با روزنامه‌هاى دیگرى چون طریق و صباح نیز همكارى می‌كرد و در آنها مقالاتى در دفاع از ادبیات جدیدِ تركى به چاپ می‌رساند (قدرت، همانجا). او نیز مانند دیگر اعضاى گروهِ از هم پاشیده ثروت فنون، پس از كودتاى 1319 اثرى منتشر نكرد و براى آغاز دوره دوم نویسندگی‌اش، ناگزیر تا اعلام حُریت و استقرار دوباره مشروطیت صبر نمود (آق‌یوز، ص 120؛ ایشیق، همانجا).

با آغاز دوره مشروطیت دوم (1326) ــ برخلاف گذشته كه حكومت استبدادى هیچ‌گونه فعالیت سیاسى را جایز نمی‌دانست و ضمنآ ادبیات ثروت فنونى نیز ادبیاتى سیاست‌گریز بودــ حسین جاهد به عرصه سیاست پاى نهاد و روزنامه طنین را، با همكارى توفیق فكرت و حسین‌كاظم قدرى*، یك هفته پس از اعلام حریت (23 جمادی‌الآخره 1326) منتشر كرد (رئیس‌نیا، ج 3، ص 251؛ آقشین، ص 77).

در آغاز، توفیق فكرت مدیرمسئول بود، حسین‌كاظم مدیر و حسین‌جاهد سردبیر. اداره روزنامه عمدتاً برعهده حسین‌جاهد بود و او پس از كنار رفتن توفیق فكرت و حسین كاظم نیز روزنامه را، با همكارى یك سردبیر و چند نویسنده، انتشار می‌داد. طنین یكى از پر فروش‌ترین روزنامه‌هاى آن دوره و مروّج افكار جمعیت اتحاد و ترقى عثمانى بود و حسین‌جاهد در سرمقاله‌هاى آن، با تشریح سیاستهاى جمعیت، به دفاع از آن می‌پرداخت (تونایا، ج 1، ص 33؛ شاپولیو، ص 242؛ قانسو، ص 165ـ166). او با مقالات سیاسى خود در طنین، خلاق‌ترین و اثرگذارترین روزنامه‌نگار تركیه شناخته شد كه در روان‌نویسى نیز درصدر قرار داشت. این مقالات سیاسى، گاه موقعیتهاى درخشانى براى او فراهم می‌آورد و گاه زندگی‌اش را دستخوش تشنج و حتى خطر می‌كرد (بانارلى، ج 2، ص 1057).

حسین‌جاهد هم‌زمان با انتشار طنین، به جمعیت اتحاد و ترقى پیوست و به نمایندگى جمعیت مذكور، در سه دوره نخست مجلس مبعوثان انتخاب شد. وى به معاونت ریاست مجلس (1332ـ1334) و ریاست مجلس (1334ـ1336) نیز رسید. در زمان جنگ جهانى اول، رئیس كمیسیون منع احتكار، و در اداره «دیون عمومیه» (سازمانى براى حفظ حقوق دولتهاى وام‌دهنده به دولت عثمانى) نماینده عثمانى بود (احمد، ص 167؛ قراعلى اوغلو، ج 2، ص 754؛ تونایا، ج 3، ص 452؛ قدرت، ج 1، ص 243). همچنین از اعضاى تُرك دَرْنَگى (انجمن ترك) و از بنیان‌گذاران «جمعیت مطبوعات عثمانیه» بود (رجوع کنید به تونایا، ج 1، ص 415، 482ـ489؛ >دایرةالمعارف زبان و ادبیات تركى<، ذیل "Turk Dernegi").

مخالفان حاكمیت اتحاد و ترقى از هر فرصتى براى صدمه‌زدن به حسین‌جاهد و حتى از بین بردن او استفاده می‌كردند، چنان‌كه در واقعه 31 مارت 1325/ 13 آوریل 1909/ 22 ربیع‌الاول 1327 (رجوع کنید به آقشین، ص 125 به بعد)، شورشیان چاپخانه طنین را ویران كردند و فردى را، به گمان اینكه حسین‌جاهد است، در مقابل مجلس مبعوثان به قتل رساندند (شاپولیو، ص 224؛ كارال، ج 9، ص 90ـ91).

در دوره سقوط موقت اتحاد و ترقى در 1330 و به هنگام برگزارى كنگره پنجم آن حزب، تحت فشار فزاینده دولت احمد مختار پاشا، شمارى از فعالان حزب، از جمله طلعت پاشا، محمد جاوید* و حسین‌جاهد، زندانى شدند و در همان دوره، طنین و روزنامه‌هاى جانشین آن، مانند جنین، سنین و حق، یكى پس از دیگرى توقیف گردیدند (تونایا، ج 3، ص 232ـ234؛ احمد، ص 111). با تشدید فشار و دستگیریها و تبعیدها در دوره دولت كامل پاشا (ذیقعده 1330 ـ صفر 1331)، حسین‌جاهد نیز، مانند برخى از سران اتحاد و ترقى، از كشور گریخت (رجوع کنید به آقشین، ص 220).

پس از شكست عثمانى در جنگ جهانى اول و در دوره آتش‌بس، حسین‌جاهد هم از جمله اتحادیونى بود كه دولت انگلیس آنها را در 1337/ 1919 به جزیره مالت تبعید كرد (رجوع کنید به تونایا، ج 2، ص 46ـ51). وى در این مدت ــ كه حدود دو سال و نیم طول كشیدــ زبانهاى ایتالیایى و انگلیسى را فراگرفت و بسیارى از آثار علمى را به تركى ترجمه كرد (آق‌یوز، ص 120؛ ارجیلاسون، ج 1، ص 315؛ اولكن، ص 137). او پس از پایان

دوره تبعید، از آبان 1301/ اكتبر 1922 انتشار طنین را از سرگرفت (آق‌یوز؛ ارجیلاسون، همانجاها). طنین كه در دوره اعلام جمهورى منتشر می‌شد، مانند بیشتر مطبوعات استانبول به حكومت جدید، كه آنكارا را به پایتختى برگزیده بود، موضع انتقادى داشت (تونایا، ج 3، ص 591). مدتى بعد، در جریان قیام شیخ سعید*، بار دیگر فشار بر مطبوعات شدت یافت. حسین‌جاهد نیز ــ به سبب استفاده از واژه باسقین (حمله) در گزارش بازرسى دفتر مركزى حزب جمهورى ترقی‌پرور ــ به چورُم* تبعید شد و طنین هم توقیف گردید، اما پس از حدود یك سال و نیم، تبرئه شد و به استانبول بازگشت (اراوغلو، ص 198؛ ایشیق، همانجا). وى در آنجا از سیاست كناره گرفت و در بانك صنایع و معادن به كار مشغول شد (>دایرةالمعارف جمهوریت <، ج 2، ص 316).

مدتى بعد، حسین جاهد به علت اظهارنظرى مغایر با سیاست رسمى دولت در مورد تغییر زبان و الفباى تركى ــ كه سیاست مبتنى بود بر تصفیه سریع زبان تركى از لغات و عبارات و دستور زبان عربى و فارسى و جایگزین كردن آنها با واژه‌هاى تركی‌الاصل (رجوع کنید به اراوغلو، ص 194ـ196؛ زورخر، ص 197ـ 199) ــ و جانب‌دارى از جریان تحول تدریجى زبان، در 1311ش/ 1932 (رجوع کنید به >دایرةالمعارف زبان و ادبیات تركى <، ذیل "Dil. dil kurultayi") مغضوب شد و از بانك اخراج گردید (موتلوآى، 1973، ص 335؛ قراعلى اوغلو، ج 2، ص 755؛ ایشیق، همانجا). وى از دهمین سالگرد بنیان‌گذارى جمهورى در تركیه شروع به انتشار مجله هفتگى فكر حركتلرى (جنبشهاى فكرى) كرد. اگرچه نویسندگان دیگرى نیز با این مجله همكارى می‌كردند، بخش اعظم مطالب آن، از مقاله و معرفى و نقد كتاب و ترجمه، به قلم حسین‌جاهد بود (توپراق، ص 38ـ41؛ قراعلى اوغلو، ج 2، ص 756). هم‌زمان با انتشار این مجله، وى با مجله یدی‌گون (هفت روز) هم همكارى می‌كرد و مصاحبه‌ها و خاطرات و سفرنامه‌هایش در آن منتشر می‌شد (قدرت، ج 1، ص 243).

حسین‌جاهد پس از درگذشت آتاتورك در 1317ش/1938، بار دیگر فعالانه به صحنه سیاست برگشت و در نتیجه تطبیق سیاست آشتی‌جویانه عصمت اینونو (دومین رئیس‌جمهورى تركیه) با مخالفان، در انتخابات میان‌دوره‌اى دى 1317/ دسامبر 1938 به نمایندگى مجلس برگزیده شد و تا 1333ش/ 1954 نماینده بود (د. اسلام، همانجا؛ >دایرةالمعارف جمهوریت <، ج 1، ص 322، ج 2، ص 316). همچنین در این دوره، بار دیگر طنین را از 1322 تا 1326ش/ 1943ـ1947 انتشار داد. در فاصله سالهاى 1327 تا 1336ش/ 1948ـ1954 نیز سردبیرى روزنامه اولوس، ترجمان حزب جمهوری‌خواه خلق*، را برعهده داشت و از موضع حزب مذكور، از سیاستهاى حزب دموكرات* انتقاد می‌كرد (قدرت، همانجا). حملات حسین جاهد به حزب حاكم، سبب توقیف روزنامه او شد و هم‌زمان در 1331ش/1952، مصونیت سیاسى وى لغو گردید و سرانجام، با آنكه وى در آستانه هشتاد سالگى بود، در پاییز 1333ش/ 1954 به 26 ماه زندان محكوم شد كه اعتراضات شدیدى را به دنبال داشت و جلال بایار، رئیس‌جمهورى وقت، او را پس از آنكه فقط سه و نیم ماه از محكومیت خود را گذرانده بود، عفو كرد (>دایرةالمعارف جمهوریت <، ج 2، ص 253، 316). پس از آزادى از زندان، حسین‌جاهد همچنان تا زمان مرگش در 27 شهریور 1336/ 17 سپتامبر 1957، به مبارزه با حزب دموكرات ادامه داد (آق‌یوز، ص 120؛ قدرت، همانجا).

حسین‌جاهد از ساده‌نویسان نسل خود بود (رئیس‌نیا، ج 3، ص 285). وى در اوایل نویسندگی‌اش دو رمان منتشر كرد. او مجموعه‌اى از قصه‌ها و اشعار منثور و تمثیلات‌ادبى كوتاه خود را، كه ابتدا در ثروت فنون چاپ كرده‌بود، با نام حیات مخیل در 1317 به‌صورت كتاب انتشار داد. حیات مخیل انعكاس احساسات و آرزوهاى شمارى از روشنفكران ثروت فنونى، از جمله حسین جاهد و توفیق‌فكرت،است‌كه تحت‌تأثیرگروهی‌از سوسیالیستهاى تخیلى غربى آرزوى مهاجرت به زلاندنو و پی‌افكندن نوعى زندگى اشتراكى آرمانى را در سر می‌پروراندند (رجوع کنید به قدرت، ج 1، ص 250ـ254؛ بانارلى، ج 2، ص 1057؛ شاپولیو، ص 225؛ براى معرفى مجموعه رجوع کنید به موتلوآى، 1988، ص 196ـ 197).

---

منابع :
(1) رحیم رئیس‌نیا، ایران و عثمانى در آستانه قرن بیستم، تبریز 1374ش؛


(2) Feroz Ahmad, The Young Turks, Oxford 1969;
(3) Sina Aksin, Jon Turkler ve Ittihat ve Terakki, Istanbul 1987;
(4) Kenan Akyuz, Modern Turk edebiyatinin ana cizgileri, Ankara 1995;
(5) Nihad Sami Banarli, Resimli Turk edebiyati tarihi, Istanbul 1971-1979;
(6) Cumhuriyet ansiklopedisi: 1923-2000, ed. Hasan Ersel etal., Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2003;
(7) EI2, s.v. "Husayn Djahid" (by Fahir Iz);
(8) Bilge Ercilasun, Yeni Turk edebiyati uzerine incelemeler, Ankara 1997;
(9) Hamze Eroglu, Turk devrim tarihi, Ankara 1977;
(10) Ihsan Isik, Turkiye yazarlar ansiklopedisi, Ankara 2004;
(11) Aykut Kansu, 1908 devrimi: The revolution of 1908 in Turkey, tr. Ayda Erbal, Istanbul 2002;
(12) Seyit Kemal Karaalioglu, Turk edebiyati tarihi, vol.2, Istanbul 1982;
(13) Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol.9, Ankara 1999;
(14) Cevdet Kudret, Edebiyatimizda hikaye ve roman: tanzimattan mesrutiyete kadar, vol.1, Istanbul 1977;
(15) Rauf Mutluay, Tanzimat ve Servetifunun edebiyati, Istanbul 1988;
(16) idem, 100 soruda cagdas Turk edebiyati, Istanbul 1973;
(17) Enver Behnan Sapolyo, Turk gazeteciligi tarihi: her yonile basin, Ankara 1976;
(18) Zafer Toprak, "Fikir dergiciliginin yuz yili", in Turkiye'de dergiler - ansiklopediler: 1849-1984, Istanbul 1984;
(19) Tarik Zafer Tunaya, Turkiye'de siyasal partiler, Istanbul, vol. 1, 1988, vol.2, 2003, vol.3, 1989;
(20) Turk dili ve edebiyati ansiklopedisi, Istanbul: Dergah yayinlari, 1976-1998, s.vv. "Dil. dil kurultayi" (by Rekin Ertem), "Yalcin, Huseyin Cahit" (by Omer Faruk Huyuguzel), "Yalcin, Huseyin Suat" (by Celal Sahir), "Turk Dernegi";
(21) Hilmi Ziya Ulken, Turkiye'de cagdas dusunce tarihi, Istanbul 1966;
(22) Erik Jan Zurcher, Turkey: a modern history, London 1998.

/ رحیم رئیس‌نیا /

تصاویر این مدخل:
حسین جاهد منبع: www.abdulhamid.org 12.jan.2009