حسین‌آباد بزرگ ، ویرانه‌هاى شهرى قدیمى در بخش مالادا در بنگال غربى در شمال‌شرقى هند. این شهر در دوره حسین‌شاهیان* در بنگال* شكوفا بوده است. آنان در این شهر به نام خود سكه زدند و نام حسین‌آباد، به عنوان دارالضرب، بر روى سكه‌ها آمده است. این شهر پایتخت بنگال بوده و احتمالاً نام حسین‌آباد برگرفته از نام علاءالدین حسین‌شاه است. حسین‌شاه پس از پیروزى بر مظفر شاه حبشى در 899 (لین ـ پول و همكاران، قسم 2، ص 655؛ قس سلیم زیدپورى، ص 128، كه این امر را در 903 آورده است)، در همین شهر به قدرت رسید و خود را شاه بنگال خواند و به نام خود سكه زد (رجوع کنید به سلیم زیدپورى، ص131؛ ترجمه انگلیسى، ص 128ـ 129، پانویس 2؛ گورون و گونكا، ص 232ـ233). مكان دقیق این شهر مشخص نیست. شاید همان شهر گور، واقع در بخش مالاداى هند، باشد (>رجوع کنید به فرهنگ جغرافیایى سلطنتى هند<، ج 12، ص 186، ج 17، ص 74). فرض دیگر، آن است كه حسین‌آباد شهرى در حومه گور بوده است (رجوع کنید به بداؤنى، ج 1، ص 168)، اما بزرگ‌ترین و مشهورترین بناهاى به جامانده از دوران حسین‌شاه و جانشینان او، در ویرانه‌هاى شهرگور لكهنوتى* دیده می‌شود، از جمله بناى فیروز منار، مسجد قدم رسول صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌و سلم، مسجد بزرگ طلایى، مسجد كوچك طلایى (سلیم زیدپورى، همانجا؛ >فرهنگ جغرافیایى سلطنتى هند<، ج 12، ص 186ـ 190). بَداؤنى (ج 1، ص 240) نیز به مقابله شیرشاه سورى (حك : 947ـ952) با همایون، دومین پادشاه از سلسله بابریان* هند، در شهر گور اشاره كرده و افزوده است كه همایون آن را در 943، در مدت اقامت خود در این شهر، جنّت‌آباد نامید (قس >فرهنگ جغرافیایى سلطنتى هند<، ج 12، ص 186، كه نوشته است در سال 945 همایون آن را جنّت‌آباد نامید).

به نوشته سلیم زیدپورى (ص 130)، به محض آنكه حسین‌شاه به سلطنت رسید، نظامیان از او پاداش خواستند و او به آنها گفت آنچه بر روى شهر (گور) است از آن شما و آنچه در زیر شهر است از آن من؛ و همین امر موجب تاراج شهر گور لكهنوتى به دست نظامیان و انتقال پایتخت به اكدالا گردید. قلعه اكدالا در زمان فیروزشاه محكم‌ترین قلعه بنگاله بود كه در مجاورت گور لكهنوتى قرارداشت (بداؤنى، ج 1، ص 168ـ 169؛ سلیم زیدپورى، ص 133). سِرهندى (ص 124، 128) نیز به همین مطالب اشاره كرده است. بنابراین، حسین‌شاه اكدالا را پایتخت خود كرد و آن را گسترش داد و حسین‌آباد نامید، چنان‌كه بعد از آن دیگر نامى از اكدالا در متون دیده نمی‌شود. این شهر در 983 در زمان اكبرشاه، بر اثر شیوع طاعون، خالى از سكنه شد و دیگر آباد نگردید. آن را جنّت‌آباد، حسین‌آباد، فاتح‌آباد و نصرت‌آباد نیز نامیده‌اند (>فرهنگ جغرافیایى سلطنتى هند<، ج 12، ص 186ـ187).

---

منابع :
(1) عبدالقادربن ملوكشاه بداؤنى، منتخب‌التواریخ، تصحیح احمدعلى صاحب، چاپ توفیق ه . سبحانى، تهران 1379ـ1380ش؛
(2) یحیی‌بن احمد سرهندى، تاریخ مبارك‌شاهى، چاپ محمد هدایت حسین، كلكته 1931؛
(3) غلامحسین سلیم‌زیدپورى، ریاض‌السلاطین : تاریخ بنگاله، چاپ مولوى عبدالحق عابد، كلكته 1890؛
(4) استنلى لین ـ پول و همكاران، الدّول الاسلامیة، نقله من التركیة الى العربیة محمد صبحى فرزات، قسم 2، دمشق 1395/1975؛


(5) Stan Goron and J. P. Goenka, The coins of The Indian sultanates: covering the area of present-day India, Pakistan and Bangladesh, New Delhi 2001;
(6) The Imperial gazetteer of India, vol. 12, Oxford: Clarendon Press, 1908, repr. NewDelhi: Today & Tomorrow's Printers & Publishers, [n.d.(, vol. 17, New Delhi: Today & Tomorrow's Printers & Publishers, )n.d.];
(7) Ghulam Hussain Salim Zaidpuri, Riyazu- s-Salatin: a history of Bengal, tr. Abdus Salam, Delhi 1975.

/ محمدامین زوارى /