بخاری ، ابوالمَثل ، از شاعران دورة سامانی در اواسط قرن چهارم . نام او نخستین بار در بیتی از ابوطاهر طیب بن محمد خسروانی ، شاعر قرن چهارم ، آمده است : «همی حسد کنم و سال و ماه رشک برم / به مرگ بوالمثل و مرگ شاکر و جُلاّ ب ». وزن این شعر و نیز شعری از منوچهری ( رجوع کنید به نظامی ، ص 126- 127، حواشی ) حاکی از ضبط صحیح نام اوست ، و لحن و سیاق آن دلالت برآن دارد که این شاعران ، از جمله ابوالمثل ، با خسروانی معاصر بوده اند. نظامی عروضی ، بخاری را در شمار شاعرانی چون رودکی و کسایی آورده که بقای نام امرای سامانی در گرو قریحه و توان سخنسرایی آنهاست (ص 28(
از ابوالمثل حدود ده تک بیت در کتابهای لغت و تذکره ، از جمله لغت فرس (اسدی ، ص 51، 58، 105) و مجمع الفصحا (هدایت ، ج 1، ص 134) و عرفات العاشقین (اوحدی بلیانی ،گ 18 پ ) باقی مانده است . ازینرو ارزیابی توان شعری او به استناد اشعار به جا مانده دشواراست . عوفی قریحة بخاری را در «سخنسازی » تحسین کرده است و منابع دیگر نیز قول او را نقل کرده اند.
منابع : (1) علی بن احمد اسدی ، لغت فرس ، چاپ فتح اللّه مجتبایی و علی اشرف صادقی ، تهران 1365 ش ؛ (2) محمدبن محمد اوحدی بلیانی ، عرفات العاشقین ، نسخة عکسی کتابخانة ملک ، ش 5324؛ (3) احمدبن قوص منوچهری ، دیوان منوچهری دامغانی ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1347 ش ، ص 74، 252، 287؛ (4) احمدبن عمر نظامی ، کتاب چهار مقاله ، چاپ محمدبن عبدالوهاب قزوینی ، لیدن 1327/1909، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛ رضاقلی بن محمد هادی هدایت ، مجمع الفصحا ، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336-1340 ش .