حسنبيگ روملو ، مورخ و قورچى زمان شاه طهماسب اول صفوى و مؤلف احسنالتواريخ*. از زندگى وى آگاهى چندانى در دست نيست، جز آنچه خود در جایجاى كتابش آورده، از جمله آنكه شرح تجريد را نزد ابوالحسن باوردى و شرح شمسيه را نزد جمالالدين محمود شيرازى خوانده بوده است (حسنبيگ روملو، ج 2، ص 1079، ج 3، ص 1414). اسكندرمنشى (ج 1، ص 46، 54) از او به عنوان حسنبيگ مورخ و حسن سلطان روملو ياد كرده است. وى در 937 در قم زاده شد (حسنبيگ روملو، ج 2، ص 1203). ظاهراً در كودكى پدرش را از دست داده است، زيرا هنگامى كه در قزوين به حضور بهرام ميرزا، برادر شاه طهماسب، رسيد، حدود شش سال داشت و مادرش همراه او بود. شايد به همين سبب، وى در كتاب خود از پدرش نامى نبرده و خود را نبيره اميرسلطان روملو (متوفى 946)، از اميران معروف شاه اسماعيل اول و والى قزوين و ساوجبلاغ، معرفى كرده است (رجوع کنید به همان، ج 3، ص 1251، 1271ـ1272). حسنبيگ، به گفته خودش (ج 3، ص 1271ـ 1272)، پس از درگذشت نيايش نتوانست جاى او را بگيرد، چرا كه میبايست «محنت قورچيگرى» را متحمل میشد. اين ادعا چندان راست نمی نمايد، زيرا سن اندك او در آن زمان، براى احراز چنين منصبى مناسب نبود (سدن، ص 308). وى ظاهراً از نوجوانى در بيشتر لشكركشيهاى شاه طهماسب اول شركت داشت، از جمله در لشكركشى او به دزفول، گرجستان (در 953) و نيز نبرد با كردهاى اردلان (در 957) كه به آذربايجان حمله كرده بودند (رجوع کنید به حسنبيگ روملو، ج 3، ص1280، 1301، 1336). از حسنبيگ روملو از 957 تا 984 (زمان درگذشت شاهطهماسب) اطلاعى در دست نيست. از روايت او درباره رويدادهاى پس از درگذشت شاهطهماسب، چنين برمی آيد كه در نزاعهاى پس از جانشينى ميان پسران شاه طهماسب، اسماعيلميرزا و حيدرميرزا*، همراه ساير روملوها جانب اسماعيلميرزا را گرفته و به مخالفت جدّى با حيدرميرزا پرداخته است. وى نه تنها دستخط شاه طهماسب را مبنى بر جانشينى حيدرميرزا سندى جعلى دانسته، بلكه به نكوهش حيدرميرزا و حتى بدگويى از او پرداخته و او را مزوّر خوانده است. حسن بيگ در مقابله روملوها با استاجلو*ها براى روى كار آوردن اسماعيل ميرزا، به سبب منصب نظامیاش، شركت فعال داشت. باتوجه به اينكه او از نزديكان حسينقلى خلفاى روملو (سركرده مخالفان حيدرميرزا) بود، همچنين از روايت وى درباره حوادث منجربه قتل حيدرميرزا، می توان نتيجه گرفت كه به احتمال بسيار، در اين ماجراها و حتى در كشتن حيدرميرزا نقش مؤثرى داشته است (همان، ج 3، ص 1336ـ 1337، 1499، 1502ـ1507، ج 1، مقدمه نوائى، ص 58ـ 59؛ د.ايرانيكا، ذيل مادّه). پس از مرگ اسماعيل ميرزا در 985، محمد خدابنده* جانشين او شد و حسنبيگ روملو به خدمت او درآمد. حسنبيگ از ملازمان پادشاه جديد بود كه به همراه اردوى شاهى از شيراز به قزوين، پايتخت صفويان، رفت (حسنبيگ روملو، ج 3، ص 1545، 1550). از اين زمان به بعد، از سرنوشت حسنبيگ اطلاعى در دست نيست. تاريخ وفاتش نيز مشخص نمی باشد.
منابع : (1) اسكندر منشى؛ (2) حسنبيگ روملو، احسنالتواريخ، چاپ عبدالحسين نوائى، تهران 1384ش؛