responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6063

 

حُرَیمِلاء ، شهرى در منطقه نجد عربستان سعودى. حریملاء در َ8 ْ25 عرض شمالى و َ8 ْ46 طول شرقى، در 86 كیلومترى شمال‌غربى شهر ریاض (پایتخت عربستان سعودى)، در شمال‌غربى شهر سَدوس در وادى حَنیفه، میان اقلیم سُدَیر و اقلیم عارض، واقع است.

آب و هواى آن گرم و بیابانى است. میانگین دماى این شهر از حدود ْ14 در ماههاى سرد تا ْ35 در ماههاى گرم متغیر است (رجوع کنید به اطلس المملكة العربیة السعودیة، ص 187؛ امارة حریملاء، قسم 1، ص 147ـ153). میانگین بارش سالیانه آن به حدود 120 میلیمتر می‌رسد كه مقدار ناچیزى است و براى جبران آن، سدّى در نزدیكى شهر ساخته شده است (امارة حریملاء، قسم1، ص169؛ اطلس المملكة العربیة السعودیة، ص 78ـ 79). حریملاء، به‌سبب خاك حاصلخیز و چاههاى عمیق، داراى كشاورزى مناسب و نخلها و درختان میوه و محصولات متنوع است (رجوع کنید به خزعل، ص14ـ15؛ حافظ وهبه، ص51؛ كحّاله، ص 104).

بنیان‌گذارى شهر را به آل‌مبارك، شاخه‌اى از آل‌ربّاع (از قبایل عَنزه) نسبت داده‌اند. آل مبارك نفوذ خود را بر این شهر تا 1344ش حفظ كردند، هرچند قبایلى چون سُبَیع، دَواسِر، بنوتمیم و قحطان نیز در شهر حضور داشتند (د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه).

در منابع، حریملاء به صورتهاى حُرَیمَله، حُرَیمِله، حَرمَله و حَرْمَلاء نیز ضبط شده است (رجوع کنید به سعدبن عبداللّه‌بن جنیدل، قسم 1، ص370ـ371؛
ریحانى، ج 2، ص 491؛
كحّاله، ص 96؛
حافظ وهبه، ص 49؛
الاطلس التاریخى للمملكة العربیة السعودیة، ص 208ـ209). نام حرملاء در برخى منابع ادبى كهن دیده می‌شود (براى نمونه رجوع کنید به اوس‌بن حجر، ص 111؛
نیز رجوع کنید به امارة حریملاء، قسم 2، ص 29). ابوعبید بكرى (ج 2، ص440) نیز به حَرْمَلاء اشاره كرده كه ظاهراً همان حریملاء است (امارة حریملاء، قسم 2، ص 28ـ29). این شهر، كه گاهى با نواحى پیرامون به‌طور كلى شَعیب خوانده می‌شود (عبداللّه‌بن محمدبن خمیس، ص 14؛
د. اسلام، همانجا)، در منابع جدید به صورت حریملاء یا حریملا ذكر شده است (رجوع کنید به عثمان‌بن عبداللّه، ج 1، ص 8؛
فؤاد حمزه، ص 75؛
فیلبى، ص 83؛
امارة حریملاء، 1406).

حریملاء از دیرباز قلمرو امیران شهر عُیینه* بود (خزعل، ص 71). آبادانى و رونق این شهر از سده نهم، و به هنگام ورود یوسف ابوریشه (رئیس یكى از قبایل) به این سرزمین، آغاز شد. وى با حفر چاه و ساختن دژ، در آبادانىِ حریملاء كوشید. در نیمه سده یازدهم، كه گروههاى دیگرى به حریملاء رفتند، آبادانى بیشترى در آن صورت گرفت (امارة حریملاء، قسم2، ص29ـ30).

حریملاء از شهرهاى مهم وهابیون و سعودیها به‌شمار می‌رود. این شهر از نخستین شهرهایى بود كه محمدبن سعود (نخستین فرمانرواى آل‌سعود، متوفى 1179) به آن توجه كرد و پس از وى، محمدبن عبدالوهاب (مؤسس فرقه وهابى)، در حریملاء اقامت گزید و دعوتش را به دیگر مناطق اعلام كرد (خزعل، ص 72ـ76؛
فیلبى، ص 81؛
رنتز، ص 55؛
الاطلس التاریخى للمملكة العربیة السعودیة، ص 44ـ45، 47،51). حملات گوناگونى كه از نیمه دوم سده دوازدهم به حریملاء شد، موجب گردید تا چند بارو دور شهر بنا گردد (رجوع کنید به امارة حریملاء، قسم 2، ص 31؛
نیز رجوع کنید به ادامه مقاله). در سده‌هاى اخیر نیز بارها در این شهر جنگهاى داخلى و خارجى روى داده است (رجوع کنید به فیلبى، ص 72ـ74، 97، 105ـ 106، 339، 394). در 1309 حریملاء در معرض كشمكشهاى محمدبن رشید (حاكم حائل) و عبدالرحمان‌بن فیصل (از امراى سعودى) قرار گرفت (رجوع کنید به حافظ وهبه، ص 237) و سرانجام در 1340، عبدالعزیزبن سعود (مؤسس عربستان سعودى) آن را تصرف كرد (رجوع کنید به الاطلس التاریخى للمملكة العربیة السعودیة، ص 208).

جمعیت حریملاء، به سبب جنگهاى متعدد، همواره در نوسان بوده، اما به طور كلى سیر صعودى داشته است. در اواخر سده سیزدهم/ نوزدهم، حریملاء 465 خانه داشت كه بیشتر ساكنان آن از قبایل عَنزه، بنی‌تمیم، بنی‌هاجر و سُبَیع بودند (لاریمر، ج 7، ص 172). در سده چهاردهم/ بیستم، حریملاء از شهرهاى مهم امارت وَشْم و تابع عارض در نجد بود و بالغ بر سه‌هزار تن جمعیت داشت (كحّاله، ص 103ـ104؛
حافظ وهبه، ص 51؛
فؤاد حمزه، ص 74ـ75). داوتى در نیمه اول همین سده آن را شهرى پرجمعیت وصف كرده است (ج 2، ص 396). در 1379ش/2000، جمعیت آن به بیش از یازده هزار تن رسید (امارة حریملاء، قسم 1، ص 275). امروزه این شهر مركز یكى از شهرستانهاىِ (محافظه‌هاى) استانِ (منطقه) ریاض است (رجوع کنید به اطلس المملكة العربیة السعودیة، ص 15).

در حریملاء آثار متعددى وجود دارد، از جمله مسجدجامع، خانه محمدبن عبدالوهاب (رجوع کنید به امارة حریملاء، قسم 2، ص 98)، آثار باروى ابوریشه از سده نهم، بقایاى دژ حسیان از نیمه دوم سده یازدهم، و آثارى از دژهاى عقده از اوایل سده دوازدهم و بلد یا جماعه از نیمه دوم این سده (همان، قسم 2، ص 24). در سده سیزدهم نیز دژ بزرگى بر فراز تپه‌اى در شهر بنا شد كه از لحاظ معمارى بسیار ارزشمند است (حافظ وهبه؛
لاریمر، همانجاها). علاوه بر اینها، حریملاء یك بازار كوچك نیز داشته است (لاریمر، همانجا).


منابع :
(1) الاطلس‌التاریخى للمملكة العربیة السعودیة، ریاض: دارة الملك عبدالعزیز، 1421 /2000؛
(2) اطلس المملكة العربیة السعودیة، ریاض: وزارة التعلیم العالى، 1420/ 2000؛
(3) امارة حریملاء، ریاض: جامعة الامام محمدبن سعود الاسلامیة، 1406/ 1986؛
(4) اوس‌بن حجر، دیوان، چاپ محمدیوسف نجم، بیروت 1399/ 1979؛
(5) عبداللّه‌بن عبدالعزیز بكرى، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفى سقّا، بیروت 1403/1983؛
(6) حافظ وهبه، جزیرةالعرب فى القرن العشرین، (قاهره ?1375/ 1956)؛
(7) حسین خلف خزعل، حیاةالشیخ محمدبن عبدالوهاب، بیروت 1968؛
(8) امین ریحانى، ملوك العرب، بیروت [?1343/ 1924[؛
(9) سعدبن عبداللّه‌بن جنیدل، المعجم الجغرافى للبلاد العربیة السعودیة: عالیة نجد، قسم 1، ریاض (1398/ 1978)؛
(10) عبداللّه‌بن محمدبن خمیس، المجاز بین الیمامة و الحجاز، ریاض 1390/ 1970؛
(11) عثمان‌بن عبداللّه، عنوان المجد فى تاریخ نجد، ریاض: مكتبة الریاض الحدیثة، (بی‌تا.)؛
(12) فؤاد حمزه، قلب جزیرةالعرب، ریاض 1388/ 1968؛
(13) هرى سنت جان بریجر فیلبى، العربیة السعودیة، تعریب عاطف فالح یوسف، چاپ فهدبن عبداللّه سماوى و دیگران، ریاض 1422/ 2002؛
(14) عمررضا كحّاله، جغرافیة شبه‌جزیرة العرب، چاپ احمدعلى، مكه 1384/1964؛


(15) Charles Montagu Doughty, Travels in Arabia deserta, London 1927;
(16) EI2, s.v. "Huraymila" (by J. Mandaville);
(17) J. G. Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire 1986;
(18) George Rentz, "Wahhabism and Saudi Arabia", in The Arabian Peninsula: society and politics, ed. Derek Hopwood, London: George Allen and Unwin, 1972.

/ محمدحسین اشرف /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 6063
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست