حَریز مشرقى (حَریزبن عثمان‌بن جبر رَحَبىِ مشرقى) ، محدّث و راوى حدیث در قرن دوم. كنیه او ابوعون یا ابوعثمان بود (خطیب بغدادى، ج 9، ص 182؛ ذهبى، 1424، ج 4، ص 328). او به سبب انتساب به بنى رَحَبه، از قبیله حِمْیر، به رَحَبى شهرت یافت و به حِمصى نیز مشهور بود (سمعانى، ج 3، ص 49ـ50؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج 2، ص 219).

حریز، كه از تابعین متأخر محسوب می‌شود (رجوع کنید به خطیب بغدادى، همانجا؛ ذهبى، 1401ـ1409، ج 7، ص 80)، در سال 80 در شهر حِمصْ، در سوریه فعلى، زاده شد (ابن‌جبّان، ج 1، ص 268؛ خطیب بغدادى، ج 9، ص 189). از جزئیات زندگى او اطلاع دقیقى موجود نیست.

احمدبن حنبل (متوفى 241) تأیید كرده كه حریز به قَدَریان و معتزله گرایش نداشته است (رجوع کنید به خطیب بغدادى، ج 9، ص 188). حریزالمشرقى به مصر و مكه و بغداد سفر كرد و محدّثان عراقى در بغداد از وى حدیث شنیدند. احتمالا وى در سفرى به بغداد، با مهدى عباسى (حك : 158ـ169) ملاقات كرده بود (رجوع کنید به همان، ج 9، ص 183).

حریز از افرادى مانند عبداللّه‌بن بُسر مازنى (آخرین صحابى درگذشته در شام، متوفى 88) و راشدبن سعد (متوفى 113) حدیث شنید (ابن ابی‌حاتم، ج 3، ص 289؛ خطیب بغدادى، ج 9، ص 182؛ براى فهرست كسانى كه حریز از آنها حدیث شنیده رجوع کنید به مزّى، ج 5، ص 569ـ570).

كسانى نیز از حریز حدیث نقل كرده‌اند، از جمله اسماعیل‌بن عیاش، مُعاذبن مُعاذ، بَقیةبن الولید و علی‌بن عیاش (ابن ابی‌حاتم، همانجا؛ براى فهرست راویان از حریز رجوع کنید به خطیب بغدادى، همانجا؛ مزّى، ج 5، ص 570ـ571).

درباره وثاقت یا ضعف وى، با توجه به نظر حریز درباره على علیه‌السلام، آراى مختلفى بیان شده است. احمدبن حنبل و یحیی‌بن مَعین (متوفى 233) او را توثیق كرده‌اند (رجوع کنید به ابن‌شاهین، ص 112؛ خطیب بغدادى، ج 9، ص 183، 187ـ 188؛ ابن‌عساكر، ج 12، ص 345). گزارشهایى نیز درباره ثقه نبودن وى وجود دارد (رجوع کنید به عُقیلى، سفر1، ص 322؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج 2، ص 221). برخى نیز، به‌رغم عقیده حریز به نصب (اظهار دشمنى با على علیه‌السلام)، از ثقه بودن او سخن گفته‌اند (رجوع کنید به مزّى، ج 5، ص 572، 574).

در روایاتى گفته شده كه حریز از ناصبیان و دشمنان حضرت على علیه‌السلام بوده و بر منبر، آن حضرت را طعن می‌كرده است (ابوزرعه دمشقى، ج 1، ص 154؛ خطیب بغدادى، ج 9، ص 185).

برخى براى توجیه ناصبى بودن حریز، چنین گفته‌اند كه وى حضرت على را طعن نمی‌كرده ولى چون اجدادش در صفّین به دست على علیه‌السلام كشته شده بودند، محبت او را در دل نداشته و از خود حریز نقل شده كه هرگز على را سبّ نكرده است (رجوع کنید به یحیی‌بن معین، ج 2، ص 365؛ عجلى، ص 112؛ خطیب بغدادى، همانجا). برخى نیز گفته‌اند كه او در اواخر عمر از این كار توبه كرد (رجوع کنید به صفدى، ج 11، ص 347؛ ابن‌حجر عسقلانى، ج 2، ص 222). علی‌بن عیاش حمصى، احادیث منقول از حریز را بر خود او عرضه كرد و حریز از كثرت آنها، كه بالغ بر دویست حدیث بود، شگفت‌زده شد (خطیب بغدادى، ج 9، ص 183؛ مزّى، ج 5، ص 572)، اما به نظر احمدبن حنبل، احادیث مروى از حریز در حدود سیصد حدیثِ صحیح بوده است (رجوع کنید به ابن‌عدى، ج 2، ص 451؛ مزّى، همانجا). حریز در سال 163 درگذشت (ابن‌عدى، همانجا؛ خطیب بغدادى، ج 9، ص 188ـ189).

---

منابع :
(1) ابن‌ابی‌حاتم، كتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دكن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت (بی‌تا.)؛
(2) ابن‌حِبّان، كتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروكین، چاپ محمود ابراهیم زاید، حلب 1395ـ1396/ 1975ـ1976؛
(3) ابن‌حجر عسقلانى، كتاب تهذیب التهذیب، چاپ صدقى جمیل عطار، بیروت 1415/1995؛
(4) ابن‌شاهین، تاریخ أسماءالثقات، چاپ عبدالمعطى امین قلعجى، بیروت 1406/1986؛
(5) ابن‌عدى، الكامل فى ضعفاءالرجال، چاپ سهیل زكار، بیروت 1409/1988؛
(6) ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ على شیرى، بیروت 1415ـ1421/ 1995ـ2001؛
(7) ابوزرعه دمشقى، تاریخ أبى زرعةالدمشقى، چاپ شكراللّه قوجانى، (دمشق، بی‌تا.)؛
(8) خطیب بغدادى؛
(9) محمدبن احمد ذهبى، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1424/2003؛
(10) همو، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت 1401ـ1409/ 1981ـ1988؛
(11) سمعانى؛
(12) صفدى؛
(13) احمدبن عبداللّه عجلى، تاریخ الثّقات، بترتیب علی‌بن أبى بكر هیثمى و تضمینات ابن‌حجر عسقلانى، چاپ عبدالمعطى قلعجى، بیروت 1405/1984؛
(14) محمدبن عمرو عُقیلى، كتاب الضعفاء الكبیر، چاپ عبدالمعطى امین قلعجى، بیروت 1404/1984؛
(15) یوسف‌بن عبدالرحمان مزّى، تهذیب الكمال فى اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت1422/2002؛
(16) یحیی‌بن‌معین، تاریخ یحیی‌بن‌معین، روایة عباس‌بن محمدبن حاتم دورى، چاپ عبداللّه احمد حسن، بیروت (بی‌تا.).

/ علیرضا سعید /