responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 5995

 

خلد برين ، كتابى در تاريخ عمومى به فارسى از آغاز تا سدۀ يازدهم، تأليف ميرزا محمديوسف واله اصفهانى، مورخ، اديب و ديوانى دورۀ صفويه. والۀ اصفهانى اين كتاب را در ايام سلطنت شاه سليمان اول صفوى* در 1078 نوشت. او ابتدا قصد داشت كتاب را حدائق‌الخلد بنامد اما منصرف گرديد و نام خلد برين را برگزيد. خلد برين در هشت روضه و يك خاتمه تأليف شده است. نام روضه‌هاى آن عبارت است از: در تاريخ پيامبران و پادشاهان پيش از اسلام؛ در تاريخ پيامبر اسلام صلي‌اللّه عليه و آله و سلم و امامان شيعه؛ در تاريخ خاندان اموى و عباسى؛ در تاريخ دودمانهاى هم‌روزگار خلفاى عباسى؛ در تاريخ چنگيزخان مغول و خاندان او؛ در تاريخ تيمور و جانشينان او؛ در تاريخ سلسله‌هاى قراقوينلو و آق‌قوينلو و ديگر بازماندگان تيمور؛ در پادشاهى صفويان. روضۀ هشتم بيشترين بخش كتاب را شامل مي‌شود و در برگيرندۀ هفت حديقه بدين ترتيب است: در سرگذشت شاه اسماعيل اول صفوى* (حك : 906ـ930) و شرح احوال مشاهير سادات و شعرا و اديبان؛ در سرگذشت شاه طهماسب* اول (حك 930:ـ984) و شرح احوال اميران و هنرمندان آن دوره؛ در سرگذشت شاهزاده مظفر و شاه اسماعيل دوم* (حك : 984ـ985) و شاهزادگان ديگر؛ در سرگذشت سلطان محمد خدابنده* (حك : 985ـ996)؛ در سرگذشت شاه عباس اول* (حك : 996ـ1038)؛ در سرگذشت شاه صفى* (حك : 1038ـ1052)؛ و در سرگذشت شاه عباس دوم* (حك : 1052ـ1077). خاتمۀ كتاب نيز در شرح حال شاه سليمان اول صفوى (حك : 1077ـ1105) است (واله اصفهانى، 1372ش، ص 2ـ5؛ همو، پيشگفتار محدث، ص چهارده). مطالب كتاب ذيل ايام سلطنت هر پادشاه براساس سال هجرى قمرى و بيشتر با فصل بهار و عيد نوروز آغاز شده و معمولا نام تركى سالها نيز آمده است. سپس، رويدادهاى مهم آن سال، گاهى با ذكر روز و ماه، شرح داده شده و مؤلف هر كدام از پادشاهان صفوى را با يكى از القاب معروف آنها نام برده است (همان، ص 5).

والۀ اصفهانى از منابع پيش از خود بهره برده و در بسيارى موارد، اثرش استنساخى است از آن آثار، به خصوص از تاريخ عالم‌آراى عباسى*، فتوحات شاهى، صفوةالصفا، نفحات‌الانس، حبيب‌السير، احسن‌التواريخ، ذيل تاريخ عالم آراى عباسى، عباسنامه، و به طور غيرمستقيم از خلاصةالتواريخ، تأليف قاضى احمد حسينى قمى (واله اصفهانى، 1380ش، مقدمه نصيرى، ص بيست‌وهفت؛
رياض‌الاسلام، ص 358ـ359). والۀ اصفهانى در بيان حوادث عصر خويش از مشاهدات شخصى و شنيده‌هايش و اطلاعات دربارى مدد گرفته است (ثواقب، ص 81). وى در تدوين اثرش از ذكر مآخذ و منابع خوددارى كرده و از اين‌رو مورد اعتراض واقع شده است (رجوع کنید به گلچين معانى، ج 2، ص 618). با اين همه، اين كار از ارزش كتاب نمي‌كاهد. خلدبرين علاوه بر دارا بودن اطلاعات تاريخى، مطالبى را به ذكر اميران، سادات، مشايخ، علما و هنرمندان اختصاص داده است (واله اصفهانى، 1372ش، ص 5ـ6، 305ـ322، 406ـ485؛
همو، 1380ش، ص 317ـ367). والۀ اصفهانى با توجه به منصبش در امور ديوانى و علاقه به علم و هنر و دسترسى به منابع مورد نيازش، حوادث نزديك به زمان خود را با تفصيل بيشترى نوشته و جانب‌دارى وى از صفويه و نيروهاى قزلباش آشكار است. نثر كتاب با توجه به شيوۀ نگارش آن دوره و اينكه مؤلف در شعر و ادبيات دستى داشته، كمى پيچيده و سنگين است. به مناسبتهايى نيز در جاى جاى كتابش سروده‌هايش را اضافه كرده است (رجوع کنید به همو، 1372، ص 576، 745).

از خلد برين نسخۀ كاملى در يكجا ديده نشده است و هر بخشى از آن در كتابخانه‌اى است (همان، پيشگفتار محدث، ص پانزده). روضه‌هاى ششم و هفتمِ خلد برين را، ميرهاشم محدث براساس نسخه‌اى به شماره 4176 در كتابخانۀ ملى ملك، در 1379 چاپ كرد. همو حديقۀ چهارمِ روضۀ هشتم را از روى نسخۀ شمارۀ 252 كتابخانۀ مجلس شورا، در 1372 منتشر نمود. محمدرضا نصيرى نيز حديقۀ ششم و هفتم از روضۀ هشتم را با عنوان ايران در زمان شاه صفى و شاه عباس دوم، با استفاده از سه نسخۀ خطى در 1380 به چاپ رساند (واله اصفهانى، 1380ش، مقدمه نصيرى، ص سى و دوـ سى و سه).


منابع :
(1) جهانبخش ثواقب، تاريخ‌نگارى عصر صفويه و شناخت منابع و مآخذ، شيراز، 1380ش؛
(2) رياض‌الاسلام، تاريخ روابط ايران و هند (در دورۀ صفويه و افشاريه)، ترجمه محمدباقر آرام و عباسقلى غفارى فرد، تهران 1373ش؛
(3) احمد گلچين معانى، تاريخ تذكره‌هاى فارسى، ج 2، تهران 1362ش؛
(4) محمد يوسف واله اصفهانى، خلد برين، چاپ ميرهاشم محدث، تهران 1372ش؛
(5) همو، تهارن 1379ش؛
(6) همو، ايران در زمان شاه صفى و شاه عباس دوم، چاپ محمدرضا نصيرى، تهران 1380ش.

/ جهانبخش ثواقب /

تاریخ انتشار اینترنتی:



14/08/1388

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 5995
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست